Lesesommar

Ein passeleg lat sommar blir fort ein skikkeleg lesesommar. Særleg om ein får litt tid på ei solseng. 

Eg byrja min lesesommar med den amerikanske brakdebutanten Emma Cline og hennar roman The Girls, som er sterkt inspirert av historia om Manson-familien; sekta av unge jenter som omkrinsa den karismatiske wannabe-musikaren Charles Manson, som fôra dei med rikeleg LSD og fekk dei til å tru han var den utvalde, Messias, menneskesonen - 'man son'. 
Manson leidde jentene på ville vegar til det enda med drap - det mest kjende var drapet på Sharon Tate - den gravide kona til filmskaparen Roman Polanski - og venner av ekteparet, seinsommaren 1969.

I The Girls møter vi fjorten år gamle Evie, som blir dregen inn i sekta rundt Russell Hadrick sommaren 1969 via den vakre Suzanne. Evie har skilte foreldre; ei mor som prøver å finne seg sjølv ved hjelp av yoga, vegetarisk mat og menn, og ein far som har vore utru og flytta saman med den unge sekretæren sin. Då Evie blir uvenner med bestevenninna si står ho brått åleine og kjedar seg frykteleg. Heilt til ho møter Suzanne. 

Boka blei lesen på både solsenger og i vanlege senger og eg då eg var ferdig kjende eg meg litt skuffa over meg sjølv for at eg ikkje hadde spart henne til strandferien, for det var ei perfekt bok under sydensola, med eller utan parasoll. 

På stranda og ved bassenget las eg i staden nokre andre bøker, mellom andre Merkelig vær i Tokyo av Hiromi Kawakami - som var ei ganske merkeleg bok til å byrje med, og Wide Sargasso Sea av Jean Rhys, som er ein pastisj over Jane Eyre. 

Merkelig vær i Tokyo handlar om 38 år gamle Tsukiko, som er singel og barnlaus og møter på sin gamle lærar på den lokale yndlingssjappa, over rikeleg med øl og sake og ikkje minst kortreist og sesongbasert mat, som flygefisksashimi, kald eller varm tofu (alt etter om det er vinter eller sommar) og sopp. 
Ho hugsar ikkje namnet hans, så ho kallar han berre Sensei (som betyr lærar), og forholdet deira utviklar seg frå drikkekameratar til noko som liknar eit vennskap, men kva er det eigentleg - og vil det bli noko meir mellom dei? 
Boka var forfattarens gjennombrot internasjonalt og ho er visstnok svært populær i heimlandet Japan. For min del var romanen eit ledd i ei relativt ny interesse for asiatisk litteratur, som byrja med den japanske kortromanen Pupper og egg av Mieko Kawakami og fortsette med sør-koreanske Ta vare på mamma av Shin Kyong-sook, begge kvinnelege forfattarar. Sistnemnde skal forresten kome med ny bok omsett til norsk i haust, Jenta som skrev ensomhet, som eg også kjem til å lese. 

Wide Sargasso Sea har eg blitt tilrådd frå fleire hald i nokre år. Boka er skriven som ein forløper til Charlotte Bröntes Jane Eyre og er ein postkolonialistisk roman frå slutten av 1960-talet, skriven av den kvite, karibiske forfattaren Jean Rhys, som fekk eit comeback med denne boka då ho sjølv var i syttiåra. 
Romanen handlar om 'den gale kvinna på loftet' til Mr. Rochester, som Jane Eyre kjem i teneste hos og forelskar seg i. I Wide Sargasso får denne kvinna si eiga historie og forfattaren gjer henne til kreol og dotter av tidlegare slaveeigarar på Jamaica. 

Boka tematiserer både forholdet kvit - svart, som også er prega av rasisme frå dei svarte mot dei kvite, mellom 'høg' og 'låg' og forsøker å seie noko om kva galskap er eller kan vere.
Boka er interessant både som ein historisk og kulturhistorisk roman og Rhys forklarer ikkje unødig, men integrerer lokale skikkar, mentalitet, religion, språk og historiske tekstar på ein fin og saumlaus måte.Slutten var det som løfta boka for min del, då vi får bli med opp på loftet i England der den gale kvinna er blitt innesperra av ektemannen og forteljinga møter førelegget sitt i Jane Eyre. 
Det er ei tynn bok, også - berre rundt 150 sider. På norsk har ho fått namnet Vide Sargasso. 

Oppdrag julebok

Det nærmar seg jul, som vanleg tenker eg på kva bøker som skal bli med i kofferten vestover og som vanleg har eg lyst til å ta med langt fleire enn eg truleg klarer å lese.

Ei bok eg ikkje har lyst til å legge att, er novellesamlinga av Alice Munro eg er komen omtrent midtveges i, nemleg Hateship, Courtship, Friendship, Loveship, Marriage, som eg liker veldig godt og som inneheld novella The Bear Came Over The Mountain, som den nydelege filmen Away From Her er basert på, og som eg ser fram til å lese.

Vi har også ei ny lesesirkelbok på gang, som må lesast denne jula. Boka denne gongen er Pupper og egg av japanske Mieko Kawakami, ei bok som handlar om korleis kvinner har det i Japan i dag, i krysspress mellom venleiksideal og husmorkrav. Eg har aldri lese bøker av japanske forfattarar før, så det er noko eg ser fram til. Ei ven, lita bok er det også.

Men eg må vel ha med ei bok til? Det er fleire i hylla eg har lyst til å lese. Ei av dei er den første og så langt einaste romanen av danske Naja Marie Aidt: Sten, saks, papir. Eg har tidlegare lese novellesamlinga hennar Bavian, ei bok eg likte svært godt, og som blei populær i lesesirkelen, også.
Men så var det den siste romanen til Eivind Hofstad Evjemo, då, som også ligg her og glimer: Det siste du skal se er et ansikt av kjærlighet. Klarer eg å få lese alle desse bøkene? Klarer eg å legge nokon av dei att? Det er det siste som eigentleg er spørsmålet.

Hausten om sommaren

Havlys av Ørnulf Opdahl

Eg har ikkje vore så heldig med ferievêret. Visst er kveldane lyse, men dagane har vore mørke, med tunge regnbyer og skodde over fjorden.

Det er då ein er glad ein har bøker. Gode bøker og underhaldande bøker, bøker ein kan ligge ein stad og lese, om det er morgon eller dag, om det er kveld eller natta er komen. Det er meir som ein haustferie eg har hatt her på Sunnmøre den siste veka, men no skal det visst lysne, no skal sola kome og alt bli mykje lettare.

Sommaren

Slike lyse kveldar, og sandstrender.

Det har stilna. Etter ein hektisk vinter og vår har sommaroa kome, eg har så vidt påbyrja mitt halvår med fulltidsskriving og har allereie krope inn i teksten igjen: som om startpistolen har gått av og eg har byrja springe, men roleg først, for bana er lang.

Denne sommaren blir ein kombinasjonssommar, ferie og skriving om kvarandre, utan struktur, sunnmørstur og osloveker. Og lesesommar. Eg har tenkt å lese ein del, tung og lett, helst ein god del, helst på ei solseng i hagen.

God sommar, eg trur han blir fin, med lyse kveldar og sandstrender, med høgt, grønt gras og fuglar.

Den finaste presangen

Det er den finaste presangen. Fire år etter eg fekk mitt første, har eg no fått mitt andre arbeidsstipend, og denne gongen varer det ikkje berre i eitt år, men i to. Eg fekk nyheita i går, rett før eg skulle gå frå jobb den siste arbeidsdagen før påskeferien; eg gjekk rett ut i solfeiring.

I dag vakna eg til sol på øya. Eg lagar pdf-ar av manuset eg har pusla med dei siste åra, som blei skove til sides av Inn i elden, skriv alt saman ut på papir og legg arka utover golvet på bestemor si stove.

Det er ein fredag med indre lykke. Den første dagen i ferien, åleine i huset, full av arbeidslyst. No skal det skrivast!

Draumanes Oppland

Lilleputthammer, 1984.

Eg sit i andre etasje på lågprisekspressen på veg til Vinstra, der eg skal snakke om språk og skriving og bøkene mine til Målungdomen som er på sommarleir. Vi har passert Lillehammer, det regnar og plutseleg ser eg barndomen min på utsida av vindauget.

Då eg voks opp på åttitalet fanst ikkje Syden. Sommarferie betydde bilferie og bilferien blei praktisert innan rimeleg køyreavstand, rundt omkring i Noreg og over grensa til Sverige. Sommarferie var å ha med telt, men ende med å leige hytte, og av og til unne seg hotellrom med ekstraseng når det var tid for litt komfort. Ete hotellfrukost. Gå i baren om kvelden. Kjøpe ein drink med paraply. Eg fekk ein Tom Collins driver, så sette vi oss i ein tung skinnsofa og kika på tremannsorkesteret frå Ungarn som spelte opp til dans med paljettar og glans.

Baksetet var mitt. Der sat eg og song til eg blei svolten, bilsjuk og sur og foreldra mine måtte mate meg. Vi svinga inn på den finaste rasteplassen vi fann og sette oss til bords, noko mor foreviga med fotoapparatet: Eg og pappa på ein rasteplass i 1984, eg har same hårsveisen som i dag og pappa har på den blå strikkakufta eg har byrja bruke.

Når eg hadde fått mat, var eg blid igjen. Og slik gjekk feriedagane. Frå sjåverdigheit til sjåverdigheit, frå rasteplass til rasteplass, frå campinghytte til campinghytte, heile vegen til Oppland. For det var i Oppland det skjedde. Det var Oppland som var draumanes fylke på åttitalet. Særleg ein campingplass i Gjøvik var populær blant giskingar. Sommaren 1984 då vi var innom, var minst seks av tremenningane mine der, i tillegg til ein gjeng andre – menningar. Gjøvik var «the place to be».

Eg sit i bussen og Lilleputthammer kjem opp på sida av vegen. Miniatyrhusa er akkurat som før og eg hugsar korleis det var å vere fem år og gå inn i dei og korleis det var å køyre bil på ei bane. Eg har eit bilete av meg sjølv frå den bilbana. Eg er fem år, har rett lugg, lang flette og køyrer konsentrert rundt i ein raud, liten kassebil. Fleire av vennene mine har nett det same biletet, med seg sjølve der eg sit.

Etter å ha sett Lilleputthammer blir eg besett av tanken på å få eit gjensyn med den andre store attraksjonen frå barndomen: Hunderfossen. Men eg hugsar ikkje kor Hunderfossen ligg, så eg ser og ser, men ser ingenting, og så stoppar bussen på Vinstra.

Det er ikkje første gongen eg har speida etter trollet på Hunderfossen. Kvar gong eg har teke toget til og frå Trondheim, og toget har stansa på Hunderfossen stasjon, har eg sett, men aldri har eg fått auge på nokon fornøyelsespark. Kva er det som er så viktig med å sjå igjen Hunderfossen?

Eg hugsar dei viste Ivo Caprino-filmar inne i trollet, om Oskeladden og Reveenka. Eg hugsar eg vaska fram gull i ein kunstig bekk, at eg køyrte endå ein liten kassebil. Eg hugsar eg vassa i ein dam og mista den fine genseren mamma hadde strikka til meg. Dei er liksom gullstrålande, desse minna. Som filmscener tekne med draumefilter.

På vegen tilbake til Oslo tek eg toget. Eg sit i komfortvogna med aviser og kaffi og har heilt gitt opp håpet, då Hunderfossen stasjon blir annonsert. Og denne gongen klaffar det. Men kanskje bør ein ikkje oppsøke dei store opplevingane frå barndomen på ny og heller late dei leve i minnet, som skinande skattar. Kanskje bør ein ikkje lese opp igjen yndlingsbøkene, sjå opp att filmane eller ta turen til barndomens store ferieattraksjonar.

Trollet på Hunderfossen står der, det. Men for meg er det blitt atskillig mindre med åra.

Spalte i Sunnmørsposten 22. juli 2011

Vinden

Solnedgang frå Giske

Sommar på Giske er sol og vind. VIND.
Slik vind som høyrest ut som ein motor i den smale glipa i soveromsvindauget. Slik vind som durer og uler og bankar og slår. Slik vind som har kulde i seg, nordavind. Slik vind som kjem på dei finaste dagane, dei dagane med sol. Slik vind som suser kraftig i granene.

Sommar på Giske er den lunaste kråa, er ei av bøkene frå kofferten, er mamma sin gamle åttitalsbikini med lås som sprett opp om ein bøyer seg for langt fram og difor berre eignar seg til verandasoling, ein slik bikini som ser teit ut på stranda, men som er perfekt om ein vil ha minimalt med skulderskilje.
Sommar på Giske er mamma sin umoderne caps på hovudet, er å bikke solstolen så langt bak han kjem, halde boka i eine handa på armlenet, eller legge seg heilt ned på verandagolvet, kome så langt inn i teksten og verda der inne.
Sommar på Giske er fuglar og gras og sjø, er fjell og tre og hestar, er folk og fisk og digre, rosa festivalkyr som veltar i vinden.
Sommar på Giske er festival. Sommar på Giske er Sommerfesten - www.verdensbestefestival.no. No i helga. Gjett kven som gler seg. Og håper vinden løyer til laurdag, at han blæs vekk alle skyer, lèt sola gå ned i havet som på biletet, som ho gjer her ute dei aller finaste nettene.

Påsk

Det har snødd igjen. Soverommet var kaldt då eg vakna, markene kvitstrekte utanfor. Sjølv er eg forkjølt, det var våren eg ville kome heim til, ikkje vinteren.

Dagen tilbringer eg inne. Eg har sendt frå meg opplegg til skuleturné i Osloskulen til hausten og valt ut fem sider niandeklassingane skal lese frå Ingen må vite. Snart skal eg returnere til sofaen og bind 4 av Min kamp (Karl Ove Knausgård, for dei som ikkje er oppdaterte). Eg blei hekta denne gongen, òg. Eg trur aldri eg er blitt så godt kjent med ein karakter før. Betre kjent er ein berre med seg sjølv.

Eg skal også kike endå ein gong på manuset i løpet av dagen. Eg har daudlinje over påske, for meg sjølv har eg sett fristen til 2. påskedag, slik at redaktøren har manuset i hende når han kjem på kontoret tysdag morgon. Eg veit ikkje kor mange gongar eg har gått gjennom den same teksten, no, for å finpusse, utvide eller stryke, men det er mange. Så mange at eg merkar at eg kan nokre av scenene utanåt og må tvinge meg sjølv til å finlese dei berre éin gong til, for å vere sikker på at dei er slik eg vil ha dei, så gode som eg klarer å få dei på eiga hand.

Eg har altså ikkje meir ferie enn eg vanlegvis har. Livet består av like delar arbeid og fritid, fullstendig ustrukturert tvinna inn i kvarandre etter behovs- og inspirasjonsprinsippet. Eg skriv like gjerne halvdaud av trøyttleik i senga klokka to om natta, som ved skrivebordet morgonen etter, sjølv om det blir mest med notata så seint på natt.

No gler eg meg til å bli ferdig med dette manuset, så eg kan fortsetje på ungdomsromanen eg freistar skrive ved sidan av. Eg er komen halvvegs og trur eg byrjar vite litt meir om korleis det heile skal bli. Håper eg får det til å losne over sommaren. Og så har eg tre tekstar som må vere ferdige til 13. april. To avisspalter og ein kåseriaktig tekst i høve 150-årsjubileet til Anders Hovden (diktarpresten frå Ørsta, som m.a. har skrive teksten til Fagert er landet).
Men først litt meir Knausgård.

Det er juni, eg tenker på ferie

Låvebakken på Giske (eige foto)
I dag er det ganske nøyaktig ei og ei halv veke til eg går ut i ferie.
Eg har ingen ekstravagante planar desse sommarvekene. Skal ikkje verken på verdsomsigling eller storbyferie. Storbyferiane sparer eg til haust og vår, mellom anna blir det to turar til Roma i løpet av første halvår av 2010. Ein skrivetur og ein kosetur. Og kanskje blir det ein tur ein stad i løpet av hausten, òg?

Men i denne omgangen er det Noreg som gjeld. Dei Nynorske Festspela på Ivar Aasen-tunet, der eg skal sjå og høyre Jon Fosse for første gong.

Og Giske.
Sykkelturar på smale asfaltvegar, å gå fjøra rundt øya, setje svake avtrykk i kvit sand, leite etter krabbar i vasskanten, kjenne lukta av solsteikte naustveggar, varm, gammal tjøre, strandnellikar som vaiar i grastuer på berga, lyden av ei snekke som kakkar utpå, gras som kitlar, rosebuskane mor er så stolt av, ei lita niese å plukke blomar med og flette håret til, spele piano så bestemor høyrer det opp på loftet, ligge ute og lese i sola, sjå tåkelarven bukte seg over fjellet, svalane som har reir innunder låvetaket, opne gluggar, kveldar med vin og samtalar og lyse netter.

Og eg må jo lese.
Denne gongen skal eg ta Song for Eirabu med i kofferten, og finne ei smalare bok som kan bli med i veska på turen. Eg trur det blir Ingrid Z. Aanestad. Eg kjem med toget.

Gaudy Night

Årets andre påskekrim blei påbyrja i påska, men av ulike omstende ikkje utlesen før ei veke etter.

Gaudy Night av Dorothy L. Sayers kom ut i 1935, og har ikkje den sedvanlege detektivhelten Lord Peter Wimsey i hovudrolla denne gongen. Her er det hans utkåra Harriet Vane som speler førstefiolin når hennar gamle kvinnecollege i Oxford blir heimsøkt av ein Poison Pen, ein anonym brevskrivar som spyr edder og galle utover universitetets kvinnelege tilsette og studentar, og etter kvart tek det eit hakk vidare med å byrje gjere hærverk på collegets eigedom.

Tittelen på boka viser til den tradisjonsrike årlege festen Gaudy Night som samlar alumni tilbake på gamle trakter, men ordet gaudy har også fleire tydingar, som ordlista her vil vise:

gaudy1 [gaw-dee]
–adjective, gaudier, gaudiest.
1. brilliantly or excessively showy: gaudy plumage.
2. cheaply showy in a tasteless way; flashy.
3. ostentatiously ornamented; garish.

Til trass for det tilsynelatande uskuldige plottet er boka forbausande spennande. Over det heile heng ein trykkande atmosfære av kva vil vere det neste? Når kjem mordet og kven blir det? Og i tillegg er dette ei både fin og nokså spennande kjærleikshistorie mellom Lord Peter og Harriet. Vil ho endeleg, etter fem år, takke ja til frieriet hans? Det høyrest kanskje ikkje så spennande ut, men når det er skrive av Dorothy L. Sayers og sett til dette miljøet blir det faktisk det.

I tillegg gir boka eit unikt innblikk i akademia og ikkje minst synet på kvinnelege akademikarar på 1930-talet. Dette er tida for store motsetnader mellom karrierekvinner og familiekvinner. Det er også tida for strøymingar i Europa som seier at kvinner bør halde seg til sin lest, til barneoppseding og husvask, som til dømes i nazi-slagordet Kinder, Kirche, Küche.

Om eg har noko å utsetje på boka, er det at ho er litt lang, rundt 450 sider så vidt eg hugsar, og har litt for mange like namn. Alle dei tilsette ved colleget heiter miss ditt og miss datt og det går veldig fort i surr med kven som gjer kva og har kva slags karaktertrekk.

Likevel: ei god bok eg ikkje ville legge frå meg, og eigentleg heller ikkje ville skulle bli ferdig, sjølv om eg var nyfiken på slutten.

Ladies' Bane

Påskas første krim vart påbyrja ei veke eller to før påske, og i stor grad utlesen medan eg sat 1,5 time på Gardermoen, inne i flyet, og venta på å lette, - etter at flyet hadde rygga halvvegs ut på rullebana, returnert til gaten og kapteinen hadde erklært at tekniske problem gjorde at vi ikkje kunne lette nett enno. Det var godt å ha ein krim, då. Og godt å ikkje ha noko særleg til flyskrekk, særleg då flyet humpa og hoppa seg ned gjennom skyene over Sunnmøre nokre timar seinare.

Denne første påskekrimen var skriven av den britiske forfattaren Patricia Wentworth. Samtidig med Agatha Christie og Dorothy L. Sayers, men ikkje like raffinert eller original. Ho skriv godt, for all del, eller skreiv, og det er hyggelege, tradisjonelle, klassisk-britiske krimsettingar i bøkene hennar, men du skjøner kven mordaren er. Og om det ikkje er den aller mest opplagte er det alltid den andre du gjetta på.

Ladies´ Bane er ein Miss Silver-krim. Miss Silver er Wentworths kvinnelege detektiv-heltinne. Ei eldre, pensjonert lærarinne, relativt streng og relativt skarp. Høyrte vi ein assosiasjon til Christies Miss Marple? Javisst, men Miss Silver kom først, utan at det gjer henne tilnærma så sjarmerande eller truverdig som motparten.

Ladies´ House er eit hus frå mellomalderen som det nygifte paret Allegra og Geoffrey flyttar til. Allegras søster Ione Muir mistar i stor grad kontakta med søstera etter bryllupet, og då ho kjem på besøk til huset skjøner ho at noko er galt.

Over huset kviler ei soge og eit tilnamn; Ladies´ Bane. Det blir sagt at alle husets fruer vil miste det dei aller mest har kjært.
Sjølvsagt skjer det eit mord eller to, og den knivskarpe amatørdetektiven Miss Silver kjem på banen.

Hyggeleg lesing, men ikkje særleg intellektuelt utfordrande. Ikkje at eg meiner påskekrim må vere det. Men eg liker å bli litt overraska.

No les eg Dorothy L. Sayers langt meir raffinerte krim Gaudy Night, sett til universitetsmiljøet ved eit kvinnecollege i Oxford. Langt meir interessant, også litt fordi eg alltid næra ein hemmeleg draum om å bli Oxford-student, utan at eg nokon gong har teke steg i den retning.

Påskevår

Første påskekrim er utlesen.
Og saman med mi sju år gamle niese er den første buketten påskeliljer plukka, den første kappsprangturen fullført, den første fjøreturen teken, den første steinkastinga i sjøen ferdigstilt, det første eventyret lese, og vi har fletta kvarandre sitt hår og teikna og snakka og klemt og spelt piano.
Ho har mista ei fortann. Og eg har byrja på den andre påskekrimen.
Ferien er i gang.

Påskelektyren på plass?

Det nærmar seg påske, folkens! Iallfall for dei av oss som tek fri mellomdagane, som det heiter, og fer på ferie allereie til helga. Og kva er det ein treng på påskeferie? Jau, det er sjølvsagt lesestoff!

Eg var ein tur i bokhandelen i går og fekk meg noko nytt å bite i. Men eg må seie at uansett kor godt utval det på mange måtar er på Norli i Universitetsgata, så har dei etter mi meining dårleg utval i lyrikk og i barne- og ungdomslitteratur. Eg såg etter Inger Christensens Alfabet, på dansk, den hadde dei ikkje. Dei hadde ei bok med samla dikt, riktignok, men eg liker best å ha diktsamlingane ei og ei, tynne og fine og helst i førsteopplag. Ok, eg høyrer eg har for høge krav.

Eg såg også etter Ragnar Hovlands bejubla ungdomsroman Fredlaus, som mange seier er hans aller beste bok. Den hadde dei heller ikkje. Men når det er sagt har dei veldig godt utval i mjukinnbunden skjønnlitteratur for vaksne og krim.
Så i staden blei det månadens lesesirkelbok, Rikka Gan av Ragnhild Jølsen, Genanse og verdighet av den gode Dag Solstad, og ei bok i gåve til ein som snart har bursdag. Meir kan eg vel ikkje seie om den saka.

Og kva tek eg så med heim? Eg er litt i tvil. Eg vil ha med så mykje. Eg vil lese Jølsen, Solstad OG ein klassisk krim av Dorothy L. Sayers. I tillegg er eg litt over halvvegs i ein på dette tidspunktet ganske spennande krim av Patricia Wentworth frå det britiske femtitalet. Så kva skal eg gjere? Ta med tre bøker? Ta med fire bøker? Hente fram ljåen og ta med to?

Kva med deg? Kva har du tenkt å lese?

lodne hjarte mjukt på greinene

I dag var det gåsungar på det store treet nede ved elva.
Små lodne hjarte mjukt på greinene.
Eg tenker på påske.

Gåsungar i vase, med gule fjør.
Påskeegget, det tynne papiret på utsida.
Lyden når ein opna det.
Lukta.

Om morgonane var det Narnia på tv. Tidleg.
Sitje med dyna i sofaen, huset stilt.
Beverar og barn, pelskåper, snø, og sledar med ringlande bjøller.

Reise heim.
Ta bussen, toget, flyet.
Høyre på musikk.
Sjå, lytte, tenke, gle seg.
Og god litteratur i bagasjen.
Kva skal du ta med denne gongen?
Har du tenkt på det?