Fæle menn og troll til kjerringar

I 2013 las eg den svenske ungdomsromanen Pojkarna av Jessica Schiefauer, som var nominert saman med min roman Inn i elden til den første barne- og ungdomslitteraturprisen til Nordisk Råd, og eg var ganske sikker på at det var Pojkarna som kom til å stikke av med sigeren, men slik blei det altså ikkje (og ikkje blei det eg, heller).

Eg hugsar at eg likte delar av boka veldig godt, det er ei original og fargerik skildring av nokre unge veninner som drikk nektar frå ein spesiell blomst, som gjer dei til pojkar om natta. Eit innslag av noko fabel-aktig der, altså. Og språket er godt, skildringane fine.
Eg var for så vidt med på premisset for historia, men reagerte sterkt på korleis alle av hankjønn blei skildra gjennomgåande negativt gjennom heile boka. Ein fråverande, tafatt far, gutar som ikkje tok fem flate øre for å behandle jenter dårleg, tafse, vere ekle, endåtil valdta om sjansen baud seg.
Eg hugsar eg blei overraska over at ingen kritikarar nemnde dette misforholdet mellom korleis jenter og kvinner blei skildra, og kva eigenskapar dei mannlege karakterane i boka hadde.

Lite visste eg då, at eg skulle gjere det same sjølv. I haust kom Ungen ut, ein roman om kvinner, der menn berre finst som bipersonar, i fortida eller i periferien.
No er ikkje kvinnene eg skildrar i boka særskilt gode, dei fleste av dei. To av karakterane, inkludert hovudpersonen min, Anna, endar som barnemordarar. Men det var først då meldaren i Stavanger Aftenblad påpeikte det, at eg innsåg at alle menn som er skildra i boka, er skildra gjennomgåande negativt.
Vi har den harde, kjærleikslause faren, den egoistiske barnefaren som forlét hovudpersonen åleine med to ungar og bruker opp alle pengane hennar, den drikkfeldige og hardhendte ektemannen til Pauline, den tafsande sjefen på Hjula veveri, og alle dei meir perifere mennene som vil berre ha seg noko og berre tenker på seg sjølve.

Først blei eg irritert over lesinga, som eg meinte var eit villspor. I denne boka er jo ingen gode, så korfor skulle mennene absolutt skine som stjerner? Men eg ser det sjølv også, når eg tenker etter.
Likevel synest eg ikkje det blir så påfallande som det blir i Pojkarane.
For om alle gutar og menn er så kjipe, og misbruker makta si slik dei gjer, korfor vil desse jentene så absolutt bli gutar sjølve? Og korfor endar dei med å bli slike gutar som er kjipe? Det tenkte eg mykje på etter å ha lese boka, og eg veit enno ikkje korfor.
Men eg gløymde iallfall ikkje boka, og i ettertida er ho også komen ut på norsk, med tittelen Guttene, og er også blitt filmatisert. Kanskje eg skal sjå den filmen - og kanskje lese boka ein gong til?

Kvar ein fugl

Helikopteret lettar
Vi glir over menneska
bilkøen tretoppar
inn i det låge skylaget
Eg legg hendene over magen
Det er enno for tidleg
å kjenne deg sparke

Hender spjerrar trøya
og klipper av meg buksa
Dei koplar meg til maskiner
og snakkar til meg om smerte
Men du er det einaste 
eg kan tenkje på
Om eg har klart å verne deg
Om kroppen min
har vore skjold nok
festning rustning borg nok
morkaka fast nok
livmora stram nok

Legen leitar
Eg lèt att auga
Ei dykkarklokke søkk
og søkjer i meg
Lyskjeglene sveiper
i eit djupraudt mørke
Lyser opp botnar veggar
musklar og hinner
på leit etter liv
i det inste i ei mor

Ver snill med mamma spark meg
spark ifrå og sym i meg ver fast i meg
veks deg stor hald fast hald fram i meg

Lyden av hjartet ditt
Luftperler stig mot overflata

Frå Kvar ein fugl av Hilde Myklebust (Samlaget 2018)

Alle dagers ende

9. mai hadde lesesirkelen nytt møte og denne gongen diskuterte vi Jenny Erpenbecks prislønte roman Alle dagers ende, som kom på tysk i 2012 og på norsk no i år - etter det eg kan forstå veldig fint omsett av Ute Neumann - til jamt over strålande kritikkar.

Alle dagers ende følgjer sin halvt jødiske hovudperson gjennom 1900-talet, frå Galicia i utkanten av Austterrike-Ungarn, til Moskva via Wien, og deretter til det kommunistiske Aust-Berlin og endar til slutt i Berlin etter murens fall. Vi opplever pogromar, den første verdskrigen, Stalins kommunistregime, ein lynrask sveip innom den andre verdskrigen til det kommunistiske DDR og til slutt det foreinte Tyskland.

Det som gjer boka spesiell er at hovudpersonen døyr fem gonger i fem ulike versjonar av historia.
I første del døyr ho allereie som spedbarn i 1902 og vi følgjer foreldra hennar, særleg mora, og bestemora som sørgjer over det tapte barnet. I den andre delen har krybbedøden blitt forhindra og hovudpersonen får leve til ho er seint i tenåra, i Wien under den første verdskrigen. I del tre har lagnaden late henne overleve endå nokre år, ho har gifta seg og flytta til Moskva som kommunist, men blir teken av dage der. I fjerde del har ho ved reine tilfeldigheiter overlevd opphaldet i Sovjet, kome til det som no er blitt DDR og blitt ein feira forfattar, som tilfeldigvis døyr som godt vaksen, og i siste del får ho leve til sine dagars naturlege ende og døyr som nittiåring like etter murens fall, på ein gamleheim i Berlin.

Mellom desse fem delane kjem det eg opplevde som bokas høgdepunkt, fem intermezzi, som kortfatta fortel kva som kunne ha skjedd dersom tilfeldigheitene ville det annleis, som tek tilbake hendingane som førte til hovudpersonens død og blæs nytt liv i henne, før historia får fortsetje endå nokre år, i raske sveip, fram til vi møter hovudpersonen igjen omkring tjue år seinare.

Jenny Erpenbeck kunne ha skrive dette som ein klassisk storslått, episk roman, ein pageturner med store linjer og valdsamt personleg og politisk drama, men ho har i staden ei nærast minimalistisk tilnærming til dei ulike delane av forteljinga, ho eksperimenterer med språk og form og gjer det ikkje lett for lesaren, ein må lese somme delar av romanen nøye for å få med kva som eigentleg hender; i delar der karakterane ikkje har eigennamn, men blir omtala som 'hun' eller 'mora' og 'faren' (der 'mor' til dømes kan vise til både mora og bestemora til hovudpersonen, alt etter kven som er subjekt i kapitlet) eller i delar der parti er utskrivne dialogar utan dialogteikn og karakterar einast er omtala ved forbokstavar. 

F blei litt skuffa over boka, som han hadde hatt høge forventningar til og kanskje håpa skulle vere meir storslått og ha fleire pageturner-kvalitetar. Ideen var betre enn gjennomføringa, meinte han, men syntest likevel boka hadde sterke kvalitetar som gjorde den verd å lese. K syntest somme delar var vanskelege å henge med på, men landa vel på om lag same konklusjon som F, medan eg - som hadde foreslått boka - vurderte den hakket høgare, sjølv om eg også ser måtar forfattaren kunne gjort endå meir utav stoffet sitt på. Men det var ikkje det som var hennar prosjekt. 
For min del kom dei finaste delane av boka mot slutten, då hovudpersonen var blitt godt vaksen og til slutt gammal, og i parti der vi møter henne og sonen hennar, eller sonen som reflekterer over forholdet til mora. Der er også ein del vakre, poetiske parti i boka, som eg sette pris på.

Førre veke besøkte Jenny Erpenbeck Litteraturhuset i Oslo på ein av dei gloheitaste dagane i mai nokosinne og eg og K tok turen. Eg syntest det var interessant å høyre korleis ho hadde jobba fram boka, at ho brukte element ho hadde funne i si eiga familiehistorie, til dømes, men utan å skrive si eiga forhistorie, som at oldeforeldra hennar hadde fått beskjed om å reise til Novosibirsk - der det var mange som døydde - men hadde late vere å stige på toget, halde seg i ro heime nokre dagar, før dei dukka opp på arbeid nokre dagar seinare, som om ingenting hadde hendt - og kome unna med det.

Det var også interessant å få forklaringa på ein sekvens mot slutten av boka, som eg hadde undra litt over, der vi møter att nokre gjenstandar som har vore med i forteljinga frå starten - Goethes samla verk og ei klokke - og at desse er med fordi forfattaren tidlegare har arbeidd med rekvisittar i teatret og vore spesielt oppteken av kva skjulte historier gjenstandar fører med seg, som vi kanskje aldri vil få vite noko om.
Det var elles fint å høyre Jenny Erpenbeck lese frå den tyske orginalen, medan Kaja S. Mollerin deretter las same avsnitt frå den norske omsetjinga.
Eg skulle gjerne også ha fått høyre litt meir om den førre romanen hennar, Går, gikk, har gått, som eg las i Berlin i fjor og likte svært godt, men det blei det dessverre for lite tid til å kome særleg innpå.

Tove Jansson: Bildhuggarens dotter

Tove Jansson, 9 år

8. mars i år blei markert med skriving av kvinnelitteratur og møte i den likestilte og likekjønna lesesirkelen vår, der vi diskuterte Tove Janssons første bok for vaksne frå 1968, den sjølvbiografiske barndomsskildringa Bildhuggarens dotter. 

Begge foreldra til den finlandssvenske forfattaren, kunstnaren og illustratøren Tove Jansson var kunstnarar. Faren var bilethoggaren Viktor Jansson og mora var teiknaren og bokillustratøren Signe Hammersten Jansson.
Sjølv er Tove Jansson mest kjend for bøkene sine om Mummitrollet, men i dei seinare åra er det også mange her til lands som har lese ein av dei andre vaksenromanen hennar, Sommarboken, der Signe Hammersten Jansson var modell for den leikne og eksentriske farmora i boka, og niesa Sophia var modell for jentungen.

Eg las Sommarboken for nokre år sidan, utan å bli like vilt begeistra som eg har registrert at mange andre er blitt. Difor hadde eg ikkje så veldig høge forventningar då Kristine bestemte at neste bok ut i sirkelen var Bildhuggarens dotter.
Men heldigvis blei eg svært positivt overraska!

Boka er bygd opp av ei rekke tematiske kortprosatekstar som til saman dannar eit bilete av det ytre og indre livet til ei fantasifull lita jente, som veks opp i Helsingfors saman med far som er bilethoggar, mor som er teiknar og ein veslebror som nesten ikkje er til stades - og ei lettsindig kokke, ein vilter apekatt, farens kunstnarvenner og mange andre karakterar.
Mykje av handlinga i boka føregår også på eit sommarhus på ei øy, der jentungen går på oppdagingsferd og på sjølvstyr.

Tonen i boka er både poetisk, humoristisk og truverdig barnleg. Tove Jansson ser verda gjennom auga til det vesle barnet og gjentek veslevaksne frasar vi som vaksne lesarar forstår at jentungen har høyrd frå dei vaksne ho har rundt seg, mest truleg frå foreldra sine.
Jenta har ein livleg fantasi, eit blikk for det magiske i verda omkring seg og får leve eit fritt barneliv, på ein måte knapt nokon ungar lenger får i dag.
Som lesarar får vi vere med henne der ho ligg og spionerer på faren som festar med kunstnarvennene i atelieret, på oppdagingsferd på sommarøya i gryotta, medan ho trillar ein diger kolklump med glitrande sølv i seg gjennom gatene i Helsingfors eller der ho saman med kokka legg smykka til mora i bekken, i håp om at dei skal mangfaldiggjere seg - og begge blir like overraska då smykka er vekk dagen etter.
Og som alltid hos Tove Jansson får både lyset og mørkret plass i forteljinga. 

Det er ei varm og sjarmerande skildring av ein barndom for om lag 100 år sidan og ein oppvekst i eit bohemsk kunstnarmiljø, som eg trygt kan anbefale både dei som tidlegare har lese Tove Jansson og dei som enno ikkje har gjort det.

Leseåret 2017

Rådet mange forfattarar gir til dei som vil skrive betre og kanskje sjølve bli forfattarar ein dag, er å lese mykje. Eg kan legge til at det er lurt å ikkje berre lese hundre år gamle klassikarar eller omsett underhaldningslitteratur, dersom det ikkje er i desse stiltonane eller i den breie underhaldningssjangeren du sjølv vil skrive. 

Les meir variert, les ny, gjerne norsk og nordisk litteratur og orienter deg i kva som føregår i den litteraturen som blir skapt i dag, så veit du kva du har å konkurrere med når du prøver å kome deg gjennom nålauget og få utgitt boka di på eit skikkeleg forlag. 

I åra før eg sjølv fekk utgitt mi første bok las eg, som alltid, mykje, men eg las ikkje breitt nok. Eg las etter lystprinsippet og eg las flest bøker som anten var gamle klassikarar, underhaldningslitteratur eller lette romanar massive reklamekampanjar frå forlag og bokhandlar fekk lurt meg til å kjøpe. 

Eg las lite av det eg sjølv hadde lyst til å skrive, i eit slikt språk eg sjølv streva etter, bøker som var relevante for mi eiga skriving og som gav meg noko å strekke meg etter. Eg las for lite kvalitetslitteratur. Og eg visste for lite om kva som var blitt gjort hundre gonger før meg og kva som kunne verke nyskapande i den norske bokheimen. 

Kanskje er det difor eg i dag les så mykje av den kvalitetslitteraturen som blir skapt i Noreg, Norden og til dels Europa i dag, med nokre avstikkarar til andre verdsdelar; fordi eg vil vite kva mine eigne bøker må konkurrere med, kva slags språk, kva slags form og innhald, kva slags kvalitetsnivå. 

Til dette høyrer også å orientere meg i dei bøkene som blir særleg populære eit år, som blir trekt fram som særleg viktige, gode, som stikk av med gjæve prisar, som får mykje blest og gode kritikkar, men ikkje naudsynleg dei største reklameplakatane, då den litteraturen ikkje er den viktige for meg. 

Leseåret 2017 blei dermed, som året og åra før, prega av mykje ny, norsk prosa og aller mest romanar, nokre utanlandske bøker som har fått særleg gode kritikkar i dei kulturavisene eg har tillit til, nokre bøker eg har lese i ymse arbeidssamanheng, eit par klassikarar og nokre bøker berre for underhaldninga sin del. 

Heile 61 bøker rakk eg over; nokre tjukke romanar det tok (altfor) lang tid å lese, nokre tynne, fine barnebøker, noko medrivande sakprosa og veldig mange norske romanar utgitt i 2016 og 2017, av varierande kvalitet. 

Av desse var omtrent halvparten lese anten heilt eller delvis som e-bok, lånt på eBokBib, som eg er bruker mykje. Ofte kjøper eg ei papirbok og låner henne som e-bok samtidig, slik at eg kan fortsetje lesinga same kor eg måtte befinne meg, på eit hotellrom, på ein flyplass eller heime i mi eiga seng. 

Dei bøkene som har gjort sterkast inntrykk på meg har eg skrive noko om anten her, på twitter eller instagram, men ei bok eg gløymde å skrive om her på bloggen og som eg likte veldig godt, var ei bok om Berlin, skriven av ein berlinforfattar og lesen ferdig medan eg sjølv var i Berlin i juni; ei bok som på norsk har fått tittelen Går, gikk, har gått, av forfattaren Jenny Erpenbeck. 

Hovudpersonen i boka er den pensjonerte professoren og nyslåtte enkemannen Rickard, som byrjar engasjere seg i og bli kjend med nokre afrikanske asylsøkarar som har bygd opp ein teltleir på Oranienplatz i Kreuzberg, Berlin. Konflikta er bygd på faktiske hendingar og forfattaren har sjølv intervjua mange av asylsøkarane som freista få opphald i Tyskland i åra 2012-14, mange av dei hadde kome over Middelhavet i båt til Lampedusa i Italia. 

Før eg byrja lese var eg redd romanen ville vere altfor politisk korrekt, at den etiske bodskapen ville overskugge det litterære, men slik blei det ikkje. Tvert om er det ein varm og interessant roman, som også er eit portrett av dagens Berlin og kastar lys over det tidlegare DDR, som både hovudpersonen og forfattaren voks opp i - og som eg har vore svært interessert i å vite meir om i fleire år. 

Om du også er interessert i Berlin og DDR kan eg forresten også anbefale sakprosaboka Berlinhistorier av Astrid Sverresdotter Dybvik. 

Andre bøker eg vil trekke fram som høgdepunkt i leseåret 2017 er Leiligheten av debutanten Nora Szentiványi, Forøvrig mener jeg Karthago bør ødelegges av Kyrre Andreassen og Begynnelser av Carl Frode Tiller, blant mange gode bøker, for mange til å nemne her. 

Godt nytt leseår!

Vigdis, del for del

Den siste tida har eg lese Kaja S. Mollerins samtalebok med Vigdis Hjorth, Vigdis, del for del; om ein forfattar eg set høgt og følgjer interessert med på. Dei siste åra har eg lese alle bøkene ho har gitt ut, med Arv og miljø, 30 dager i Sandefjord og Et norsk hus som førebelse toppunkt, og har også i fleire år lese meg bakover i forfattarskapen hennar, med Drama med Hilde frå 1987 som favoritt frå den tidlege delen av karrieren.

På grunn av all viraken rundt fjorårets bestselgjande og kritikarroste roman Arv og miljø, med skuldingar om å henge ut familien sin og kome med uetterprøvbare påstandar om overgrep mot sin avdøde far, og med ein påfølgjande motroman denne hausten skriven av søstera Helga Hjorth med tittelen Fri vilje, vil eg tru Vigdis Hjorth har fått mange nye lesarar, både av romanane sine og av denne samtaleboka.
Og kanskje vil dei få svar på dei mange spørsmåla kring overgrepstematikken i boka og kanskje ikkje. Vigdis Hjorth fastheld framleis at Bergljot i Arv og miljø er ein oppdikta romankarakter og ikkje henne sjølv, sjølv om ho langt på veg innrømmer at det finst likskapstrekk mellom arveoppgjeret og familiefeiden Bergljot står oppi og den ho sjølv har vore del av i sin eigen «primærfamilie».

For meg var også dette aspektet interessant, sjølvsagt, for dersom eit menneske skriv om sine eigne barndomstraumar og blir møtt med motvilje, fordømming og skuldingar om løgn frå sin eigen familie, endåtil i romanform, er endå eit nytt og grovt overgrep begått mot henne som er offeret i saka.
Handlar det derimot om ei kynisk og medviten utnytting av si eiga familiehistorie, med ein stygg vri mot overgrep som ikkje stemmer, kan ein forstå at familien reagerer sterkt.
Problemet er at ingen veit, andre enn Vigdis Hjorth sjølv.

Men min motivasjon for å lese denne samtaleboka var langt større enn dette; eg ville vite meir om forfattaren Vigdis Hjorth. Og det eg saknar etter å ha lese boka, er eit større fokus på korleis Vigdis Hjorth skriv bøkene sine, ikkje berre kva ho skriv om.
Korleis ser ein vanleg arbeidsdag ut for Vigdis Hjorth? Korleis arbeider ho med tematikk, språk og form? Har ho ein eigen poetikk? Er der nokre gode tips å hente ut for ein yngre og langt mindre erfaren forfattar?
Boka svingar nok innom slike tema, på sitt springande vis, men ikkje i den graden eg skulle ønskje. Då fekk eg meir utav å lese Alf van der Hagens svært gode samtalebok med Kjell Askildsen, ein annan forfattar eg set høgt, Kjell Askildsen. Et liv. 
Både fordi boka gjekk nærare innpå biografien til Kjell Askildsen, noko som var svært interessant, og særleg fordi forfattaren kom til orde og fekk snakke om sjølve arbeidet sitt, skrivinga, og om opp- og nedturar gjennom ein lang karriere.

Tillers beste bok?

For nokre dagar sidan las eg ferdig boka eg har sett fram til sidan eg høyrde ho skulle kome: Begynnelser av Carl Frode Tiller. Eg har lese alt Tiller tidlegare har gitt ut og også sett nokre av teaterstykka han har skrive, mellom anna stykket med same tittel som boka - som også handlar om dei same menneska, med miljøvernaren Terje i hovudrolla - og eg held forfattarskapen hans høgt.

Då eg byrja lese den nye romanen var det mykje som var kjent for meg frå stykket, mellom anna startar begge på omtrent same stad; teaterstykket med ein front-mot-front-kollisjon, der du skjøner at sjåføren av personbilen har skjena over i feil køyrebane og inn i traileren med vilje; romanen på sjukehuset der Terje ligg og lyttar til mora og søstera Anita som snakkar medan dei vaker over han etter at han har «tatt sitt eige liv», som det står bak på boka.
Men likskapane med sceneversjonen stansar ganske fort og romanen utvidar biletet av Terje og den vesle familien hans.

No er ikkje Terje død, iallfall ikkje enno, og romanen følgjer livet hans bakover i tid, til dagane, månadane og åra før denne dramatiske hendinga, og som lesarar får vi eit vidare bilete av kva som kan ha fått Terje til å velje som han har gjort, utan at det er nokon enkle svar på akkurat det spørsmålet.
Som vanleg hos Tiller er teksten intens og skildrar eit menneske som ofte handlar småleg og dårleg overfor sine næraste, som i det medvitne valet mellom å vere raus og småleg, ofte hamnar på det siste, medan han mentalt sparkar seg sjølv for at han aldri klarer å late vere, for ein gongs skuld.
Kor kjem alt dette indre agget frå? Korfor er Terje så sint?
Han har kone og ei dotter han elskar, han har ein jobb han inderleg brenn for og ein stor kjærleik til naturen, men han har også eit vanskeleg forhold til primærfamilien sin, til mora og søstera Anita og til faren som er død då boka byrjar.

Gjennom kapittel med med titlar som 'Tre dagar før' eller 'Eitt år tidlegare' følgjer vi Terje bakover i livet, heilt tilbake til barndomen. Vi får vere med han gjennom vanlege dagar i ekteskap og på arbeid, i samvær med dottera Marit, tilbake til bryllaupet med Turid, som blir forkludra av ei mor som drikk for mykje og ei søster som lagar drama, bakover til ungdomstida med utagerande oppførsel og til barndomen, der vi møter ein sårbar gut, som like gjerne leikar han er ein sommarfugl åleine i skogen, som å vere saman med dei andre ungane, med ei nyskild mor som slit psykisk og ei storesøster som har byrja opponere.

Og så kjem den fine slutten, som rørte meg til tårer, og eg trur det er første gongen eg har gråte av ei av bøkene til Carl Frode Tiller. Dei tidlegare romanane hans har vore sterke og ubehagelege, men dei har aldri gripe meg på denne måten, dei har aldri rørt meg slik som dette.

Kanskje er Begynnelser den beste boka han har skrive så langt? Iallfall er ho ei av dei aller beste i ein sterk forfattarskap, og ei bok der Tiller viser fram nye sider. Løp og kjøp!

Arbeidshaust

Frå teaterstykket Begynnelser av Carl Frode Tiller

Det er haust, men det er ikkje så mykje tid å hausta inn for min del, som det er tid for å dyrke og så.
Som mange andre haustar er også denne travel, med skriving, lesing og ein del reising for å halde føredrag, delta på festivalar og besøke skuleklasser.

Så langt har eg vore på Diktardagar i Lom, Skjåk og Vågå for å snakke om hundreåringen Markens grøde (Knut Hamsun) og bli bokbada, og hatt 'heksejakt' for 5. klassingar på barnebokfestivalen Appelsinia i Skien, der eg også var med på prosalong om litteratur i norskfaget. 26. og 27. september skal eg halde føredrag om å utforske historia på Sola og Klepp, så blir det turné med den kulturelle skulesekken i Vestfold, før eg held føredrag på arkivdagen i Ålesund 4. november og reiser rett vidare til Stord der eg skal delta på årets Falturiltu-festival, med Per Olav Kaldestad som festivaldiktar og mange fine folk på programmet.

Eg arbeider også med å skrive ferdig andreutkast av ein ny roman for vaksne som eg har pusla med ei stund, og skrive adventskalender for barn om tunkatten Lurivar, til publisering på tunkatten.no i desember.
I tillegg kjem styrevervet i Norske barne- og ungdomsbokforfattere (NBU), som fyller 70 år i år, og arbeidet i språkprisjuryen til Språkrådet, der vi i år ser etter framifrå bruk av nynorsk i sakprosa frå dei siste fem åra. Prisen er på 100 000 kr og blir delt ut om kvelden 15. november på Litteraturhuset i Oslo. Der vil det også bli paneldebatt og intervju med vinnaren, så hald av datoen om du er interessert i god, ny og nynorsk sakprosa!

Som vanleg har eg også kasta meg over bokhausten og dei nye bøkene. I går kjøpte eg den nye romanen til Carl Frode Tiller, Begynnelser, som eg har sett fram til å lese, både fordi eg følgjer Tillers forfattarskap med stor glede og fordi eg likte teaterstykket med same tittel som eg såg på Trøndelag teater i fjor. Eg gler meg også til nye romanar frå Mette Karlsvik og Olaug Nilssen, for å nemne nokre.
Den beste boka eg har lese så langt i haust er forresten ein roman frå i fjor, For øvrig mener jeg Karthago bør ødelegges av Kyrre Andreassen. Anbefalast!

Lesesommar

Ein passeleg lat sommar blir fort ein skikkeleg lesesommar. Særleg om ein får litt tid på ei solseng. 

Eg byrja min lesesommar med den amerikanske brakdebutanten Emma Cline og hennar roman The Girls, som er sterkt inspirert av historia om Manson-familien; sekta av unge jenter som omkrinsa den karismatiske wannabe-musikaren Charles Manson, som fôra dei med rikeleg LSD og fekk dei til å tru han var den utvalde, Messias, menneskesonen - 'man son'. 
Manson leidde jentene på ville vegar til det enda med drap - det mest kjende var drapet på Sharon Tate - den gravide kona til filmskaparen Roman Polanski - og venner av ekteparet, seinsommaren 1969.

I The Girls møter vi fjorten år gamle Evie, som blir dregen inn i sekta rundt Russell Hadrick sommaren 1969 via den vakre Suzanne. Evie har skilte foreldre; ei mor som prøver å finne seg sjølv ved hjelp av yoga, vegetarisk mat og menn, og ein far som har vore utru og flytta saman med den unge sekretæren sin. Då Evie blir uvenner med bestevenninna si står ho brått åleine og kjedar seg frykteleg. Heilt til ho møter Suzanne. 

Boka blei lesen på både solsenger og i vanlege senger og eg då eg var ferdig kjende eg meg litt skuffa over meg sjølv for at eg ikkje hadde spart henne til strandferien, for det var ei perfekt bok under sydensola, med eller utan parasoll. 

På stranda og ved bassenget las eg i staden nokre andre bøker, mellom andre Merkelig vær i Tokyo av Hiromi Kawakami - som var ei ganske merkeleg bok til å byrje med, og Wide Sargasso Sea av Jean Rhys, som er ein pastisj over Jane Eyre. 

Merkelig vær i Tokyo handlar om 38 år gamle Tsukiko, som er singel og barnlaus og møter på sin gamle lærar på den lokale yndlingssjappa, over rikeleg med øl og sake og ikkje minst kortreist og sesongbasert mat, som flygefisksashimi, kald eller varm tofu (alt etter om det er vinter eller sommar) og sopp. 
Ho hugsar ikkje namnet hans, så ho kallar han berre Sensei (som betyr lærar), og forholdet deira utviklar seg frå drikkekameratar til noko som liknar eit vennskap, men kva er det eigentleg - og vil det bli noko meir mellom dei? 
Boka var forfattarens gjennombrot internasjonalt og ho er visstnok svært populær i heimlandet Japan. For min del var romanen eit ledd i ei relativt ny interesse for asiatisk litteratur, som byrja med den japanske kortromanen Pupper og egg av Mieko Kawakami og fortsette med sør-koreanske Ta vare på mamma av Shin Kyong-sook, begge kvinnelege forfattarar. Sistnemnde skal forresten kome med ny bok omsett til norsk i haust, Jenta som skrev ensomhet, som eg også kjem til å lese. 

Wide Sargasso Sea har eg blitt tilrådd frå fleire hald i nokre år. Boka er skriven som ein forløper til Charlotte Bröntes Jane Eyre og er ein postkolonialistisk roman frå slutten av 1960-talet, skriven av den kvite, karibiske forfattaren Jean Rhys, som fekk eit comeback med denne boka då ho sjølv var i syttiåra. 
Romanen handlar om 'den gale kvinna på loftet' til Mr. Rochester, som Jane Eyre kjem i teneste hos og forelskar seg i. I Wide Sargasso får denne kvinna si eiga historie og forfattaren gjer henne til kreol og dotter av tidlegare slaveeigarar på Jamaica. 

Boka tematiserer både forholdet kvit - svart, som også er prega av rasisme frå dei svarte mot dei kvite, mellom 'høg' og 'låg' og forsøker å seie noko om kva galskap er eller kan vere.
Boka er interessant både som ein historisk og kulturhistorisk roman og Rhys forklarer ikkje unødig, men integrerer lokale skikkar, mentalitet, religion, språk og historiske tekstar på ein fin og saumlaus måte.Slutten var det som løfta boka for min del, då vi får bli med opp på loftet i England der den gale kvinna er blitt innesperra av ektemannen og forteljinga møter førelegget sitt i Jane Eyre. 
Det er ei tynn bok, også - berre rundt 150 sider. På norsk har ho fått namnet Vide Sargasso. 

To gode novelledebutar

Jan Kristoffer Dale blei i vår tildelt Tarjei Vesaas' debutantpris under årsmøtet til Den Norske Forfatterforening (DnF) for novellesamlinga Arbeidsnever. Prisen skal tildelast årets beste debutant - som helst skal vere under 35 år.

Novellene krinsar inn liva til folk frå arbeidarklassen i Froland, slike som har falle utanfor, blitt forlatne eller ikkje kome seg vidare.
Nokre slit helsa på fabrikken, somme har mista arbeidet, partnaren, trua på livet eller framtida, andre lengtar etter noko meir, anten det er kjærleik eller ei ny retning i livet, men vågar dei å ta spranget?
Eg var på årsmøtet i DnF då Dale fekk debutantprisen og høyrde han lese frå boka. Den sympatiske, stillfarne framtoninga hans står til novellene han skriv, som opplevast som varme, empatiske og såre.

Ein annan novelledebutant frå 2016 er forlagsredaktør og kritikar Therese Tungen, som har gitt ut den sterke samlinga Ein gong var dei ulvar, som har hausta mykje god kritikk.
Dei få og ganske lange novellene står kvar for seg og tek opp svært ulike tema, men også her er utanforskap og einsemd tema som går att i fleire av novellene, anten ein har sett seg utanfor meir eller mindre med vilje, som Tor i Flaumen, ein kjenner seg halden utanfor, som ungjenta Ingrid i Seksten eller må halde seg vekke frå andre i redsle for å bli avslørt, som dei forlatne borna i Ungane.
Somme av novellene finn stad i Gudbrandsdalen, der forfattaren sjølv har opphavet sitt, og nokre synast å ta for seg tema ho sjølv må ha kjennskap til for å kunne skrive så godt om det, dette gjeld særleg Det går bra med dei aller fleste, om geitebonden Anna; min favoritt i samlinga.

Eg har stor tru på at vi vil høyre meir frå desse forfattarane i åra som kjem. Anbefalast!

Plukke bær på Ullhovudmyra

Skallelv - Kallijoki i Finnmark. Foto: privat

Som eg har fortald fleire gonger før, kom forfedrane mine på farssida opphavleg frå Finland og innvandra til Noreg og Finnmark på slutten av 1800-talet.

Sjølv har eg ikkje vore særleg i Finnmark før eg blei vaksen, men eg har fått ein stor kjærleik til det nordlege landskapet og menneska der oppe, så då eg i haust blei spurd om å skrive ei tilråding til tidsskriftet Syn og segn om eit valfritt emne, landa eg fort på nettopp Finnmark.

Det blei ein personleg tekst, om mitt Finnmark og mi familiehistorie, men også ei kjærleikserklæring til naturen og lyset og alt som lever i nord, og til nokre bøker som kanskje har treft meg særleg godt fordi dei nettopp har skildra landskap og miljø, som eg altfor sjeldan får lese om i skjønnlitteraturen.

Teksten er no lagt ut på Morgenbladetportalen for alle som vil lese. Her er byrjinga:

«Det var vinter då Basson-Heikka kom gåande på ski frå Ii øvst i Bottenvika og nordover. Han gjekk om nettene og fekk låne dei varme sengene til folk om dagane, medan dei arbeidde.

Frå tid til anna fekk han skyss av samar med rein og slede eit stykke av vegen. Og omsider kryssa han norskegrensa, tok seg over Varangerfjorden og enda i Nyhavn, eit steinkast frå bygda Skallelv i Finnmark, midt mellom Vardø og Vadsø. Då han hadde funne ein stad å slå seg til, snudde han og fór tilbake for å hente ho han var trulova med, Margrethe Marie. Desse to skulle bli mine oldeforeldre.»

Skrive, lese, leve

Marknaden i Zapolyarny, Russland. November 2016.

Det er januar, eit nytt år, eg arbeider med førsteutkastet til ein roman som ingen enno har lese. Snart skal eg sende det til redaktøren min. Så får vi sjå.

Eg skriv, eg les bøker. I fjor las eg 59, dei fleste var norske samtidsromanar skrivne av kvinnelege forfattarar. Det er ikkje slikt eg tenker på; at eg må lese bøker som er skrivne av kvinner, det kjem heilt naturleg, eg les det eg har mest lyst til å lese, ofte er det kvinner som har skrive bøkene, men slett ikkje alltid.

Eg har lese ein del novellesamlingar, også.
Fortset med det no i det nye året: Lucia Berlins Håndbok for vaskedamer og russiske Ljudmila Petrusjevskajas Det var en gang ei jente som la an på svogeren sin, og så hengte han seg.
Eg les også Farvel til Eddy Bellegueule av Edouard Louis, som skal vere sjølvbiografisk, men eg slit med å tru på alt som står der. Det verkar så einsidig negativt.
Når forfattaren sjølv er ein slik oppvakt og smart ung mann, kan vel ikkje alle forfedrane eller familemedlemmene hans vere heilt idiotar? 

Det er fint å lese bøker frå andre land enn Noreg, sjølv om eg ikkje alltid tek alle referansane.
Etter at eg besøkte Russland i samband med Finnmark internasjonale litteraturfestival i november i fjor, fekk eg veldig lyst til å lese russisk samtidslitteratur.
Då eg blei spurd, under arrangementet på biblioteket i Nikel, om kva som var mine favorittforfattarar; norske, internasjonale og russiske, kjendest det pinleg å svare Tolstoj og Bulgakov, som begge døydde i første del av det førre hundreåret.
(Sjå fleire bilete frå Russlandsturen her: https://www.facebook.com/forfattar/posts/397734093949487)

I fjor las eg bøker sju utanlandske forfattarar, i år er målet å lese fleire - og frå nye land eg ikkje har lese litteratur frå før. Eg vil også lese meir tysk, særleg om Berlin, sidan eg skal tilbake dit i juni.
Eg tek gjerne imot gode tips! Er det forresten nokon som har lese den nye romanen av Jenny Erpenbeck: Går, gikk, har gått (Gehen, ging, gegangen)?

Også dette året skal eg farte litt rundt for å snakke om hekser, men enno har eg nokre veker før oppdragsåret startar. Så eg stuper like godt tilbake i manuset.

Godt nytt år til alle!

Marie & Maria

Denne hausten har eg lese to debutantar som eg synest de skal merke dykk. Den eine er Marie Aubert som har gitt ut novellesamlinga Kan jeg bli med deg hjem og den andre er Maria B. Bokneberg som har skrive ein liten roman som heiter Lukta av våt jord om natta. 

Som eg har skrive tidlegare er eg glad i å lese noveller, men skjøner ikkje alltid korfor éi novelle fungerer og ei anna ikkje, eller korfor den eine novella treffer meg medan den andre ikkje gjer det.
Kanskje gjer eg novellekunsten til noko meir mystisk enn den er, kanskje er det 'berre' snakk om å gi eit pregnant (dette ordet eg hata så intenst som ung skrivande) glimt av eit menneskeliv, ein relativt kort, men talande episode, noko vi kan tenke eller dikte vidare på, noko som kjennest ekte.

For eg trur det ofte er det eg vil ha; noko som kjennest ekte. Glimt inn i ekte menneskeliv, som ikkje kjennest oppkonstruerte. Og på sitt beste er det nettopp dette dei novellistane eg set høgt klarer: dei opnar eit kikhol inn i ein annans liv, akkurat lenge nok til at eg får ei kjensle av det, men ikkje så lenge at dette livet blir uttømt eller ferdig fortalt.

Når det er sagt liker eg godt romanar som gjer det same, gir eit glimt inn i eit menneskeliv, men i kontrast til novella fortel romanen gjerne ei lenger historie, ikkje berre eitt glimt, men ein større bit av historia, av og til eit heilt liv, men dei romanane liker eg ikkje like godt lenger, dei er vel ikkje heilt på moten, heller.
Og det er igrunnen nettopp dette begge desse to bøkene gjer: gir meg eit innblikk i det som kjennest som ekte menneskeliv.

Marie Aubert skildrar unge, norske menneske i ulike situasjonar. Dei som treffer meg best er dei som tek vår tid på kornet, slik eg synest nokre av novellene gjer, som novella om den single jenta som blir desperat av at besteveninna har fått seg eit fast forhold og ikkje lenger er like tilgjengeleg for henne, verken fysisk eller kjenslemessig.
Der finst også ei sårheit i fleire av novellene som vekker gjenklang i meg og som eg ikkje sluttar å tenke på, som novella om dei som skal hente eit barn dei har venta lenge på og endeleg skal få adoptere, men så er der eit anna barn også, på barneheimen, som faren ikkje klarer slutte å tenke på.
Burde han heller teke med seg dette barnet?

Maria B. Bokneberg skildrar noko ein nesten ikkje kan klare å tenke på, nemleg ein familie med far og to vaksne døtrer som sit att etter at mora har teke sjølvmord.
Ein kan lure på korfor dei insisterer på å bu i hytta der det heile skjedde, trakke spora opp att og opp att, vere i det vonde, i alle minna og spørsmåla, skunde seg forbi trappeopninga der det skjedde.
Men det er kanskje slikt ein vil, i den brå, uforståande sorga.

Bokneberg viser korleis dei tre gjenlevande i familien handterer tapet på vidt forskjellige måtar, tidvis uforeinlege, kva sorga gjer med eit menneske, og ikkje minst alt sorg er; sakn, sinne, minne, lengt, skuldkjensle, fortrenging, forklaring, forsoning, og korleis ein går gjennom historia med den tapte igjen og igjen, legg nye valørar til hendingane ein hugsar, tolkar dei på nye måtar, i lys av dette fæle som har hendt: tenkte ho på det allereie då? Var det noko eg kunne gjort for å forhindra det? Korfor forlét ho oss?

To sterke debutar denne hausten, altså, som godt kan finne plass under eit eller fleire juletre.
God lesnad!

Leseprosjekt: frå kvinnekamp til klassekamp (2)

For ei tid tilbake skreiv eg eit innlegg om to bøker frå syttitalet som eg har lese, i sjangeren «kvinnelitteratur». Eg ville fortsette leseprosjektet og lånte to bøker til, Jenny har fått sparken av Toril Brekke og Vi klarer det! av Mari Osmundsen.

Eit lite stykke uti Jenny har fått sparken blei det svært tydeleg at dette ikkje var heilt det eg var ute etter, nemleg bøker som skildra kvinners kår i samtida og framveksten av kvinnerørsla. Derimot er dette ei politisk og ikkje så reint lite propagandistisk bok om streik og arbeidarrørsle, som eg vil tru i stor grad fronta politikken til det kommunistiske partiet AKP m-l.

Handlinga i boka krinsar rundt den eldre fabrikkarbeidaren Jenny, som ikkje klarer å halde same tempo som dei yngre kollegaene, særleg ikkje då brødfabrikken skaffar seg ei ny kavringmaskin. Jenny får sparken, men dei andre kvinnene finn seg ikkje i dette, dei slår ring rundt Jenny og etterkvart går dei ut i streik for at Jenny skal få jobben sin tilbake. 

Det var interessant å lese boka, men eg kjende ikkje behovet for å lese endå ei propagandistisk streikebok, så eg har lagt vekk Mari Osmundsen. Eg kjenner meg likevel ikkje ferdig med å lese bøker skrivne av kvinner, for kvinner, om kvinner frå tidlegare tider.

Opp gjennom åra har eg sett pris på å lese mellom andre Jane Austen, Amalie Skram, Sigrid Undset, Lucy M. Montgomery, Sylvia Plath, Virginia Woolf, Doris Lessing, Ebba Haslund, Eva Ramm, Bjørg Vik og Liv Køltzow - som alle på ulike vis skildrar kvinneliv i si eiga samtid.
Men kven andre bør eg lese? Kven bør eg lese frå 1940, - 50 og -60-talet, til dømes? Og kven skreiv godt om dette på 1980-talet?

Kom gjerne med tips!

Leseprosjekt: kvinnelitteratur (1)

Heilt sidan eg var student har eg vore interessert i kvinne- og kjønnshistorie og kampen for like rettar for kvinner og menn. Eg tok emne som heitte 'Teoriar om kjønn' og 'Historie og kjønn' og blei raskt kjend i historiestudentgjengen som 'ho som er oppteken av kjønnsforsking'. Det førte til mange heftige debattar rundt bordet på pubkveldane. Særleg dei unge, mannlege studentane ville diskutere og gjerne freiste provosere meg og vippe meg av pinnen med dumme, mannssjåvinistiske utsegner - som eg framleis reknar med var sagt på spøk, med frisk diskusjon som mål.

I masteroppgåva mi i historie, om blodskam på 1700-talet, var kjønnsdimensjonen så tydeleg at eg ikkje brukte særleg mykje tid eller plass på å diskutere det. Det var openbert at særleg dei pur unge jentene var utsette for overgrep, - av mennene rundt som i mange tilfelle valdtok døtrene eller stedøtrene sine, - av sjølve samfunnsstrukturen, i det at dei var utan utdanning, utan rom for eiga vilje, utan anna val enn å underlegge seg det mannlege overhovudet i familien, - og av rettsvesenet og lovverket, i det at dei sjølve blei straffa for blodskamsbrotsverket, når det er openbert for alle moderne menneske at dei var utan skuld og offer for overgrep.

Seinare, som forfattar, har eg interessert meg særleg for jenters og kvinners liv i tidlegare tider. Eg debuterte med ein roman som er basert på masteroppgåva mi i historie, om Ingeborg som blir misbrukt av stefaren sin, eg har skrive to romanar om norske reisande som har kvinner i hovudrollene og to bøker om hekseprosessane; ei jakt der særleg kvinner blei ramma.

Men ingen av bøkene mine har fått merkelappen «kvinnelitteratur», til trass for at eg tematiserer kvinners kår og historie, at dei fleste lesarane mine truleg er kvinner og eg sjølv er ei kvinne.
Omgrepet «kvinnelitteratur» er blitt nokså utskjelt med åra og eg hugsar at då eg som debutant høyrde det bli brukt om bøker, blei eg nesten litt sur, eg meinte at det verka reduserande på litteraturen å få slike merkelappar, for det er vel ingen som seier «mannelitteratur» om bøker som er skrivne av, om og kanskje også i hovudsak for menn?

Det var Liv Køltzow som vekte interessen i meg. Då ho gjorde comeback med romanen Melding til alle reisende i fjor, kom det også eit utal mediesaker om henne. Og eg blei klar over at ho hadde skrive ei av kvinnelitteraturens hovudbøker, Hvem bestemmer over Bjørg og Unni. Ho var også - så vidt eg har forstått - den første og lenge einaste kvinna som var med i den vidgjetne Profil-krinsen, saman med mellom andre Dag Solstad og Jan Erik Vold.

Så eg lånte Hvem bestemmer over Bjørg og Unni på biblioteket. Og eg likte boka veldig godt. Så godt at eg ville lese meir «kvinnelitteratur», og lånte novellesamlinga Fortellinger av frihet av Bjørg Vik. Begge desse bøkene er fint skrivne og god litteratur som tematiserer kvinners kår og vilkår i si samtid, på 1970-talet. Dei skildrar korleis kvinneliva blir innskrenka eller fastlåste av til dømes det å få born, fordi samfunnet ikkje var lagt opp slik det er i dag, der kvinner både kan gjere karriere, velje å leve åleine og ha born, samtidig. 

I Hvem bestemmer over Bjørg og Unni møter vi to venninner i tjueåra med vidt forskjellige vilkår, men som likevel kjenner seg fanga og utsette på kvart sitt vis.
Unni er åleinemora som jobbar fulltid og engasjerer seg politisk, men som må kjempe for å få behalde barnehageplassen i Torshovdalen i Oslo då det kjem rykte om at ho har ein mann buande hos seg. Barnehageplassane er nemleg få og behovsprøvde og om ho har ein mann i heimen, betyr vel det at ho har nokon til å forsørge seg og då treng ho vel ikkje å arbeide fulltid - eller ho har råd til dagmamma?
Bjørg er også småbarnsmor, men i motsetnad til Unni er ho gift med faren til borna og heimeverande husmor. Ho føler seg utanfor når dei andre tek til å diskutere aktuelle politiske problemstillingar. Ho rekk ikkje både å passe borna, gjere alt husarbeidet og lese avisene eller følgje debattane og føler seg fjerna frå den ho ein gong var.
Ho trivst ikkje i samlivet, trivst ikkje heime med borna, føler at livet er innskrenka og lite, medan Unni og mannfolka får vere ute i verda, får fare på arbeid, møte andre vaksne, bruke seg sjølve.

Fortellinger om frihet tematiserer også den heimeverande husmora i ulike skikkelsar, men også den vaksne, ugifte kvinna som føler seg mindreverdig når ho ser seg slik andre ser henne og den unge jenta på veg inn i ei mannsdominert verd.
Boka tek opp tematikk knytt til kvinnekamp, mannleg overmakt, patriarkatet, men er nyansert i framstillingane, snarare enn svart/ kvitt.
Noko som stikk seg ut for meg er det sårbare i det seksuelle. På den eine sida mannen som rovdyr, ein som krever, endåtil valdtek. På den andre sida kvinna som vil, men som risikerer å hamne i 'uløkka' og bli låst. Og som i somme tilfelle blir låst, og kjenner seg låst og vil bryte ut.
Den sterkaste novella er Kvinnekamp = menneskekamp, om føredragshaldaren og kvinnesakskvinna Linda, som reiser på føredragsturné og hamnar på ein fest der kjønnsrollene, som skal liksom skal vere fri og oppløyste, viser seg å ikkje vere det, likevel.

No går eg straks over til meir programmatisk, politisk litteratur frå syttitalet, nemleg Jenny har fått sparken av Toril Brekke, seinare kjend som ein av våre gode forfattarar av historiske romanar, og Vi klarer det av Mari Osmundsen, som skreiv under pseudonym. Bøkene er blitt omtala som «klassisk ml-litteratur», meir parole enn litterær kvalitet.
Rapport følgjer når eg har lese.

Bokhausten trekker pusten

Det beste med bokhausten er alle dei nye bøkene eg skal lese.
Eg har alt byrja på Gunnhild Øyehaugs novellesamling Draumeskrivar og ventar spent på nye bøker frå Vigdis Hjorth og Mette Karlsvik, eller korfor ikkje Tomas Espedal, Karl Ove Knausgård og Thure Erik Lund?

Nokre debutantar kjem eg nok også til å lese, veit berre ikkje heilt kven enno, og mange andre bøker eg enno ikkje er klar over skal kome til å snike seg inn i dei høge bokstablane mine. Og gamle bøker kjem som vanleg til å bli med i dragsuget.

Denne hausten har eg også ny bok sjølv, som eg håper vil finne sitt publikum. Mi første sakprosabok - eller faktabok - som passar for folk frå 9 år og oppover som er interesserte i hekser og trolldom.  

Heksejakt og heksebrenning i Europa er tittelen, den er fint illustrert av Christian Bloom og har også gamle koparstikk og tresnitt frå 1500-talet og flott formgjeving av Laila Mjøs. 
Boka er i sal frå 22. september og medan eg ventar på at min eigen bokhaust skal starte, skriv eg på ny roman og lagar forfattarside på facebook. Lik gjerne, om du har lyst.

E eller p?

Eg veit ikkje heilt kva som har skjedd.
For nokre år sidan var eg heilag overtydd om at eg aldri ville føretrekke e-bøker framfor gode, gammaldagse bøker av papir. Men når eg for moro skuld tok ei opptelling over kor mange e- og p-bøker (som eg heller aldri trudde eg ville kalle det) eg har lese ferdig så langt i år, viser det seg at 9 av 12 har vore elektroniske, medan eg i fjor las 12 av 54 bøker elektronisk.
På nattbordet ligg det i tillegg ein bunke med halvlesne papirbøker, som det av ein eller grunn tek lenger tid å kome gjennom. Eg har ein mistanke om at det er sjølve mediet som gjer det, akkurat no synest eg rett og slett det er meir lettvint å lese elektronisk - og sidan eg alltid har med mobilen, gjer det også at eg har bøker med meg overalt og kan lese når og kor som helst.

E-bøkene eg har lese både i år og i fjor har med få unnatak vore heilt nye, norske (stort sett skjønnlitterære) bøker lånt frå eBokBib.no til iPad og mobil. Eg har også brukt eBokBib til å snuse på ei mengd andre titlar eg har enda med å ikkje lese ferdig.
Det er blitt veldig lett å låne seg ei ny bok når ein får innfallet eller trongen, og like lett å kvitte seg med boka ved å velje 'Innlever' dersom ho ikkje fenger - alt utan å trenge å bevege seg ut av huset - eller eingong ut av sofaen. Og det er blitt veldig lett å få tak i splitter nye bøker nesten med det same dei kjem ut, iallfall om dei ikkje er ekstremt populære. I så fall kan ein måtte stå nokre veker eller månader på venteliste, men det er jo også heilt greitt, for plutseleg poppar boka opp i appen.

Eg har altså måtta ete hatten min og innsjå at eg liker ganske godt å lese e-bøker. Det er lett å bla til neste side, ein kan stille lysstyrke, bakgrunnsfarge, skriftstorleik og font, ein kan ligge i alle tenkelege stillingar og aldri trenge å balansere boka eller tenke på korleis lyset frå leselampen treff boksidene. Og ein har tilgang til ei nærast ufatteleg mengd bøker på ein til samanlikning ufatteleg lett, liten dings.
No har eg også for første gong kjøpt to e-bøker, til Kindle'n til sambuaren min.
Men det er ikkje kva som helst slags bøker eg kjøper som e-bok. Også her viser eg same habitus som den gjengse nordmann: eg låner gjerne e-bøker, fordi det er praktisk og lettvint, men om eg vil eige ei bok, kjøper eg henne helst på papir.

Det var i fjor eg byrja e-boklesinga mi for alvor, fordi eg fekk låne ein iPad som eg raskt lasta ned ebokbib.no på. Ei av dei første bøkene eg las som e-bok var Bare et menneske av Kristine Næss. Den blei eg så begeistra over at eg seinare kjøpte henne på papir, fordi eg ville ha henne i hylla. Det same kjem eg nok til å gjere med De urolige av Linn Ullmann og sikkert eit par andre titlar, også.

Eg trur ikkje eg kjem til å slutte å lese eller kjøpe bøker trykt på godt, gammaldags papir og innbunde med fint omslag, men eg kjem nok til å fortsetje e-boklesinga mi. Særleg viss ein etter kvart kan få låne bøker frå eBokBib til eit skikkeleg godt lesebrett av Kindle-kvalitet.

Hekser, lesing og mørketidskrim

Islandsk krim funkar bra i mørketida. Her frå Innesperret som går på NRK

Det har vore stilt frå meg ei stund, og grunnen er at eg har hatt skriveinnspurt fram mot innlevering av førsteutkastet til sakprosaboka mi for barn/ unge om hekseprosessane. Eit veldig spennande prosjekt å arbeide med, men mykje å setje seg inn i, når ein vil gjere det skikkeleg.

Eg har mellom anna leitt opp mange 'heksehistorier' frå både Noreg og andre europeiske land, som eg gjengir i boka, slik at dei unge lesarane skal få eit innblikk i kva som faktisk føregjekk i desse hekseprosessane; kva tiltalane gjekk ut på, kva vitna og dei tiltalte sa i retten og kva utfallet i sakene blei.
Ofte blei det dødsdom, og ofte enda historia på bålet, men mange tiltalte fekk også mildare straffer, og nokre blei frifunne.
For dei som er interesserte i å lese avskrifter av originalkjeldene til dei norske hekseprosessane, kan eg anbefale denne nettsida der de kan søke på stad, årstal, namn, osb. Ikkje alle hekserettssakene er der, men veldig mange.

I tillegg til skrivinga, blir det mykje lesing på meg. På dagtid tårnar faglitteraturen seg opp rundt meg, men om kveldane har eg halde meg til iPaden så langt i år, og fortsett lesinga av god, norsk samtidslitteratur.
No er eg snart ferdig med De urolige av Linn Ullmann, som eg liker svært godt å vere i, og eg er også halvvegs i både Din, alltid av Gøhril Gabrielsen og Historie om et ekteskap av Geir Gulliksen, som eg har lånt frå ebokbib.no.
I tillegg ligg det ein bokstabel på nattbordet, som eg snart skal vende tilbake til, mellom anna Songfuglen av Jan Roar Leikvoll og Den lille hesten av Thorvald Steen.
Mykje god lesing, med andre ord!

Ein biverknad av å lese Ullmann, er at eg har fått veldig lyst til å sjå opp att gamle Bergman-filmar, mellom anna Scener fra et ekteskap og Saraband, som eg alltid har likt svært godt, der både Liv Ullmann og Erland Josephson gjer strålande roller. 
Filmar og seriar er jo viktige ingrediensar i mørketida, og eg har mellom anna blitt biten av true crime-basillen og sett dei skakande seriane Making A Murderer og The Staircase.
I det siste er eg blitt hekta på ein fiksjonskrimserie, nemleg den svært gode, islandske serien Innesperret som går på NRK.
Ekstra fint å sjå, no som eg har vore både på Island og Færøyane og blitt litt kjent med landskapa, språka og folka der ute i havet.

Naturhistorie

Denne jula har eg lese den første romanen til poeten Marte Huke, som eg tidlegare har lese dikt av.
Naturhistorie føregår den siste sommaren før 'alt' byrjar: flytte heimafrå, byrje studere, bli vaksen.

Den 19 år gamle hovudpersonen i boka har fått sommarjobb i Telemark med å selje samiske suvenirar frå ein lavvo på ein parkeringsplass. Det er eit lite miljø med slike suvenirsjapper på plassen, dei både bur og arbeider der. Jenta er frå Trøndelag, det er midten av nittitalet, ho er 'frika', ho vil skrive. I varebilen ho søv i les ho Tor Ulven, men då ho blir introdusert for forfattarar som Jon Fosse og Cora Sandel er dei heilt nye for henne, og gjer veldig inntrykk.

Den unge jenta er godtruande og open for verda. Eg kjenner det spenne seg i kroppen når ho blir med framande, unge menn på bilturar opp på fjellet, inn på framande festar, inn i hus og små guterom.
Språket er poetisk, knapt, scenene er korte, motiva går att. På mange vis ser ein at dette er ein roman skriven av ein poet. Slike er alltid gode å lese.

Boka fekk meg til å freiste hugse min eigen siste sommar før alt byrja. Sommaren 1999. Kva gjorde eg då? Kven hang eg saman med? Det meste er fortrengt, lyset frå alt som skjedde rett etterpå er blendande sterkt. No får eg lyst til å hugse.

Mange ville nok skrive ein roman om den første hausten som student, men Marte Huke har skrive om sommaren like før, og akkurat det gjer boka ekstra fin. Ein novellist ville kanskje tenkt på same måte.

Mitt 2015

Det er den tida på året der ein ser seg tilbake og tenker over kva dei siste tolv månadane har brakt med seg. Her inne er det naturleg å fokusere på det som har med litteraturen å gjere, med forfattaryrket, bøkene, skrivinga - og lesinga.

I 2015 har eg vore så heldig å få vere min eigen sjef. Første del av året gjekk med til ein del turnéverksemd, både rundt om i Noreg og ein svipp til Færøyane, noko som var ei stor oppleving, både fagleg og menneskeleg. Vakre øyer i havet med gjestfrie folk. Eg vil tilrå alle å ta turen dit ein grøn sommarmånad ein gong i livet.

I juni fekk eg eit raust stipend frå NFF for å skrive sakprosa for barn om hekseprosessane, så hausten har i stor grad gått med til det, i tillegg til den sedvanlege romanskrivinga som eg ikkje klarer å legge vekk, same kor mykje eg prøver.
Eg kan ikkje understreke nok kor viktige desse stipenda er for oss som har skapande yrke. Dei gir oss høve til å fordjupe oss og ha skrivinga (eller anna kunstnarleg arbeid) meir eller mindre som heiltidsgeskjeft. Det tek tid å bygge ein forfattarskap. Ti-femten år, om ein skal tru Ingvar Ambjørnsen. Ikkje alle får det til på den tida, heller.

Min førre roman for vaksne, Finne ly, fekk Bokbloggerprisen for beste roman 2014, noko som var veldig gøy. Medan den førre ungdomsromanen min, Inn i elden, har kome ut både på fransk og dansk i løpet av dei siste månadane. I Frankrike blei romanen nominert til beste ungdomsbok og har fått gode omtalar i fleire bloggar, magasin og nettstader. I Danmark kom boka ut rett før jul, så der må tida vise korleis mottakinga blir. 

Før året er omme reknar eg med å ha 'lystlese' 54 bøker, det meste av det skjønnlitteratur for vaksne. I tillegg kjem lesinga som er knytt til arbeidet, både eigen research til artiklar og bøker, og sakprosabøkene eg har lese i år fordi eg sit i språkprisjuryen til Språkrådet. Eit veldig lærerikt og spennande arbeid.

Eg lagar framleis liste over bøkene eg les, og ei opptelling viser at eg har lese heile 30 romanar for vaksne i år. 40 av bøkene eg har lese er skrivne av kvinner og altså berre 14 av menn.
43 av bøkene er skrivne av norske forfattarar, dei aller fleste er samtidsromanar. Eg har også lese noko sakprosa, noveller, barne- og ungdomsbøker, nokre krimbøker og eit par diktsamlingar. Fire av bøkene er danske (tre av dei er skrivne av Helle Helle), to britiske, to amerikanske, ei svensk og ei grønlandsk.

Men i all hovudsak har eg dette året lese norsk samtidslitteratur skriven av kvinner. Grunnen til at eg les så mange norske samtidsromanar er fordi eg vil orientere meg om kva som rører seg i den norske bokheimen for tida. Eg vil rett og slett vite what all the fuzz is about. Eg les naturlegvis også mange eg kjenner, og nokre eg ikkje kjenner, men føler eg burde kjenne - iallfall som forfattarar.

Om eg skal trekke fram nokre bøker som har treft meg ekstra sterkt dette året, må eg nemne Neiden 1970 av Ingeborg Arvola, I kjølvannet av Per Petterson og Bare et menneske av Kristine Næss. Men det har jamt over vore eit godt leseår.

På nattbordet og lesebrettet ligg det i skrivande stund fem bøker, men eg reknar ikkje med å bli ferdig med meir enn ei av dei desse siste få dagane av det gamle året. Dei andre får eg drage med meg inn i det nye. Som eg håper skal bli eit år med mykje god skriving og lesing!

Godt nytt bokår, alle saman!