Alle dagers ende følgjer sin halvt jødiske hovudperson gjennom 1900-talet, frå Galicia i utkanten av Austterrike-Ungarn, til Moskva via Wien, og deretter til det kommunistiske Aust-Berlin og endar til slutt i Berlin etter murens fall. Vi opplever pogromar, den første verdskrigen, Stalins kommunistregime, ein lynrask sveip innom den andre verdskrigen til det kommunistiske DDR og til slutt det foreinte Tyskland.
Det som gjer boka spesiell er at hovudpersonen døyr fem gonger i fem ulike versjonar av historia.
I første del døyr ho allereie som spedbarn i 1902 og vi følgjer foreldra hennar, særleg mora, og bestemora som sørgjer over det tapte barnet. I den andre delen har krybbedøden blitt forhindra og hovudpersonen får leve til ho er seint i tenåra, i Wien under den første verdskrigen. I del tre har lagnaden late henne overleve endå nokre år, ho har gifta seg og flytta til Moskva som kommunist, men blir teken av dage der. I fjerde del har ho ved reine tilfeldigheiter overlevd opphaldet i Sovjet, kome til det som no er blitt DDR og blitt ein feira forfattar, som tilfeldigvis døyr som godt vaksen, og i siste del får ho leve til sine dagars naturlege ende og døyr som nittiåring like etter murens fall, på ein gamleheim i Berlin.
Mellom desse fem delane kjem det eg opplevde som bokas høgdepunkt, fem intermezzi, som kortfatta fortel kva som kunne ha skjedd dersom tilfeldigheitene ville det annleis, som tek tilbake hendingane som førte til hovudpersonens død og blæs nytt liv i henne, før historia får fortsetje endå nokre år, i raske sveip, fram til vi møter hovudpersonen igjen omkring tjue år seinare.
Jenny Erpenbeck kunne ha skrive dette som ein klassisk storslått, episk roman, ein pageturner med store linjer og valdsamt personleg og politisk drama, men ho har i staden ei nærast minimalistisk tilnærming til dei ulike delane av forteljinga, ho eksperimenterer med språk og form og gjer det ikkje lett for lesaren, ein må lese somme delar av romanen nøye for å få med kva som eigentleg hender; i delar der karakterane ikkje har eigennamn, men blir omtala som 'hun' eller 'mora' og 'faren' (der 'mor' til dømes kan vise til både mora og bestemora til hovudpersonen, alt etter kven som er subjekt i kapitlet) eller i delar der parti er utskrivne dialogar utan dialogteikn og karakterar einast er omtala ved forbokstavar.
F blei litt skuffa over boka, som han hadde hatt høge forventningar til og kanskje håpa skulle vere meir storslått og ha fleire pageturner-kvalitetar. Ideen var betre enn gjennomføringa, meinte han, men syntest likevel boka hadde sterke kvalitetar som gjorde den verd å lese. K syntest somme delar var vanskelege å henge med på, men landa vel på om lag same konklusjon som F, medan eg - som hadde foreslått boka - vurderte den hakket høgare, sjølv om eg også ser måtar forfattaren kunne gjort endå meir utav stoffet sitt på. Men det var ikkje det som var hennar prosjekt.
For min del kom dei finaste delane av boka mot slutten, då hovudpersonen var blitt godt vaksen og til slutt gammal, og i parti der vi møter henne og sonen hennar, eller sonen som reflekterer over forholdet til mora. Der er også ein del vakre, poetiske parti i boka, som eg sette pris på.
Førre veke besøkte Jenny Erpenbeck Litteraturhuset i Oslo på ein av dei gloheitaste dagane i mai nokosinne og eg og K tok turen. Eg syntest det var interessant å høyre korleis ho hadde jobba fram boka, at ho brukte element ho hadde funne i si eiga familiehistorie, til dømes, men utan å skrive si eiga forhistorie, som at oldeforeldra hennar hadde fått beskjed om å reise til Novosibirsk - der det var mange som døydde - men hadde late vere å stige på toget, halde seg i ro heime nokre dagar, før dei dukka opp på arbeid nokre dagar seinare, som om ingenting hadde hendt - og kome unna med det.
Det var også interessant å få forklaringa på ein sekvens mot slutten av boka, som eg hadde undra litt over, der vi møter att nokre gjenstandar som har vore med i forteljinga frå starten - Goethes samla verk og ei klokke - og at desse er med fordi forfattaren tidlegare har arbeidd med rekvisittar i teatret og vore spesielt oppteken av kva skjulte historier gjenstandar fører med seg, som vi kanskje aldri vil få vite noko om.
Det var elles fint å høyre Jenny Erpenbeck lese frå den tyske orginalen, medan Kaja S. Mollerin deretter las same avsnitt frå den norske omsetjinga.
Eg skulle gjerne også ha fått høyre litt meir om den førre romanen hennar, Går, gikk, har gått, som eg las i Berlin i fjor og likte svært godt, men det blei det dessverre for lite tid til å kome særleg innpå.
Ingen kommentarer:
Legg inn en kommentar