Tippa i gapet, svelgt, fordøydd

Det er ikkje ofte eg har vore med på slike ting: fått fatt i bøker varmferske frå trykkeriet, byrja lese med det same eg har fått dei mellom hendene, fortsett, bind etter bind, venta på neste, tippa i gapet, svelgt, fordøydd, venta, svelgt.

Det einaste liknande eg har vore med på har vore Harry Potter-bøkene. Der har eg førehandsbestilt og brukt dagar i strekk på å lese, leseleselese, for å bli ferdig før ferien kjem og eg blir forstyrra av andre menneske. Det har ikkje slått meg før no at det er det same eg har gjort med den seksdelte romanen til Karl Ove Knausgård, Min kamp. Karl Ove Knausgård og Harry Potter. Skal tru om det er mange andre som har den kombinasjonen. Det ville ikkje overraska meg. For alle slags folk les desse bøkene. Knausgård sine, altså. J. K. Rowling er kanskje ikkje like stovereint i alle krinsar. Men Knausgård.

Eg byrja lese frampå nyåret, etter å ha innsett at alle samtalar i det litterære miljøet vil hamne innom dette prosjektet, denne mannen, desse bøkene. Skriv han om meg? Kva skriv han om seg? Kva skriv han om dei vi kjenner? For det har vore det det har handla om. Å finne seg sjølv i bøkene. Heldige er dei av oss som aldri har møtt han, som ikkje treng vere redde, berre nyfikne, berre engasjerte eller uengasjerte i det som står.

Eg er nettopp ferdig med femte bindet. Las det ut i natt, i halv tre-tida. Tempoet tok seg betrakteleg opp mot slutten, eg låg med høg puls for første gong gjennom dei fem- sekshundre sidene boka består av. No ventar eg på meir. På avsluttinga, den store finalen. Det er klart. Når ein først har byrja, når engasjementet er kome, når ein har investert eit halvt leseår hovudsakleg på éin mann, éin mann som før dette hadde gitt ut to romanar, berre to romanar.

Og seinare, når det legg seg. Kva vil vi tenke då? Kva vil han tenke? Korleis vil det gå med han etter dette, med familien hans, med vennane, kjenningane, med skrivinga? Kva er sanning og kva er løgn? Han innrømte tidleg ei løgn han har skrive inn i boka, at han ser faren sin to gonger etter han er død. I røynda var det visst berre ein gong, han skreiv den andre inn som eit litterært grep. Kva anna har han loge om? Kva anna er litterære grep, pynt, effektar, reinvasking, skitkasting? Speler det ei rolle? Ikkje for meg. Men kanskje for dei som er omtala der? Er dei rettvist behandla? Will There Be Blood?

Kampskrift

Mamma hadde sagt at hun hadde tenkt at jeg var forfatter da hun leste det. Du er forfatter, hadde hun sagt. Som om det overrasket henne, som om hun ikke hadde visst det, og det kunne hun ikke ha forfalsket. Det mente hun.

            Men for helvete, jeg var sønnen hennes.

            Du tror vel ikke at noen vil gi det ut? I fullt alvor?

            Jeg skulle faen ta meg vise han. Jeg skulle faen ta meg vise hele jævla forpulte verden hvem jeg var og hva jeg var laget av. Jeg skulle knuse hver jævla en. Jeg skulle gjøre alle stumme. Det skulle jeg. Det skulle jeg. Det skulle jeg faen ta meg gjøre. Jeg skulle bli så stor at ingen kunne nå meg. Ingen. Ingen. Aldri. Ikke noen faens gang. Jeg skulle faen ta meg bli den største av alle. De jævla idiotene, altså. Jeg skulle faen ta meg knuse hver jævla en av dem.

            Jeg måtte bli stor. Jeg måtte.

            Hvis ikke kunne jeg like godt ta livet av meg.

Utdrag frå Min kamp. Fjerde bind av Karl Ove Knausgård.  

Eg finn ikkje Kampen

Eg har lese ut det tredje bindet av Knausgårds kamp, og er overraska over å ikkje vere møkkalei. Eg var nemleg det, litt lei altså, av og på gjennom heile dette tredje bindet. Vekselvis lei og framleis interessert i å lese.

Eg var lei av ting som også andre har sett ord på: at han heile tida bruker det same blikket i skildringane sine, at det er det same, frå bind til bind, at det blir veldig langt og likt, og at det i bind to og tre eigentleg ikkje hender noko. Det er trivielt, og særleg bind tre har, i tillegg til ei klassisk kronologisk oppbygging, ikkje noko nemneverdig nytt å tilføre om livet som barn, som vi ikkje har lese i andre bøker før denne. Ikkje er faren så frykteleg tyrannisk, heller. Eg ventar heile tida på at dette gruvsame som det heile ber bod om skal hende, men så langt har det ikkje gjort det. Eg spør igjen: Kor er Kampen?

Det er også blitt nemnt at Min kamp reduserer dei to første romanane hans, Ute av verden og En tid for alt, ved at dei viser kor tett opp til hans eigen sjølvbiografi det heile er. Kan han ikkje skrive om noko anna enn seg sjølv?

Samtidig vil eg lese vidare. Det er gjenkjenneleg, det er godt skrive, men det er også pinleg avslørande. Eg ville aldri ønskt at nokon skulle vite alt dette om meg. Eg lurer på om Knausgård er klar over alt han avslører om seg sjølv, kva dette faktisk vil gjere med han etterpå. Eg lurer på kva konsekvensar dette vil få, for han, både som forfattar, menneske, medmenneske, venn, far, ektemann, bror, onkel, svoger.

Uansett er dette noko som skjer i litteraturen i dag, som eg kjenner at eg vil ta del i. Som alle samtalar i alle litterære settingar på eitt eller anna tidspunkt kjem inn på, på eitt eller anna vis. Ofte med ei blanding av innvendingar og ros, på same tid. Så får avstanden ettertida gir fortelje om det var verdt alt oppstusset eller ikkje. Gløymt blir det iallfall ikkje med det første.

Midt i kampen

Foto: Aschehoug Agency

Eg har problemer med å legge frå meg Karl Ove Knausgårds Min kamp, og er no komen midt i bind 2. Det er som dop. Og som dop er det både deilig og urovekkande, og ja, kanskje også farleg.

Eg registrerer korleis Knausgård med berre ei einaste velretta, malisiøs setning kan avfeie ein heil forfattar(skap). Der han kunne late vere å nemne namn fordi han berre har ein svært negativ karakteristikk å kome med om vedkomande, nemner han både namn og kjem med sin negative karakteristikk. Eg forstår at folk reagerer. Nokre vil kanskje seie at det er ei ære å i det heile bli omtala. Eg veit ikkje heilt. Knausgård er berre ein mann, tilfeldigvis ein mann som er flink til å skrive. Berre fordi han kjenner for å nemne namna til diverse personar han anten liker eller ikkje liker bør det ikkje ha noko betydning utover han sjølv, hans eigne oppfattingar, hans eiga røynd.

Eg tenker på bakgrunnen, behovet, for å skrive dette varsla seksbindsverket. Var dette noko han måtte skrive av seg for å kunne fortsetje å dikte? Stod hans eige liv og hans eigne erfaringar så i vegen for litteraturen at han ikkje klarte å omgå dei, og dermed tok dei til sin yttarste konsekvens? Er det som dop, å utlevere, å bekjenne alt dette?

Og eg undrar meg over årsaka til tittelvalet. Når eg no har lese første og halve andre bind av Min kamp, ser eg absolutt at Knausgård framstiller seg sjølv som ein plaga gut og seinare mann, med ein tyrannisk far, med eit yttarst komplisert sjølvbilete. Men er det ein større kamp han har utkjempa enn det kven som helst andre i ein liknande situasjon har gjort? Som kanskje endåtil ikkje har opplevd den store suksessen Knausgård har, men som har levd sine små liv, eller verre: gått til grunne i dei?
Har kampen enno ikkje kome? Kjem han i bind 3 og utover?
Og korfor denne openberre referansen til Adolf Hitler? Samanstilt med "jeg er ikke nazist, men jeg liker det brune", som han skriv i bind 1, kan det ikkje anna enn å vekke ein lett kvalme i meg.

Dette tenker eg på. Mellom anna. Og medan eg tenker over dette lett ubehagelege, lét eg meg leie vidare inn i irrgangane i det knausgårdske sinn. Ein kan jo ikkje anna enn å kjenne sympati for mannen. Under alt det plaga, alt dette sjølvproklamert kjempande, verkar det å finnast ein god mann. Diktar-eg-et er iallfall sympatisk framstilt. Så får kvar av oss velje sjølve om vi tek det han skriv som god fisk eller ei.

Min kamp 1

er lesen, tippa inn i gapet, eg fortset på nummer 2, det er uimotståeleg.

I byrjinga hengte eg meg opp i ting som 'jeg er ikke nazist, men liker det brune', no er det biletet av far hans som sit fast, og huset, farmora, eg kjenner meg djupt uroa, det er ikkje ei god kjensle.