Den siste veka har det vore to kulturdebattar her til lands.Den eine knyt seg til FrP, Erik Fosnes Hansen og ei papirkule. Den andre til Kjartan Fløgstad og hans nye historiske roman, Grense Jakobselv.
For dei som ikkje har lese kultursidene i noka avis den siste veka, kan eg kort samanfatte debatten slik: Han dreier seg om kor vidt Fløgstad (og i vidare konsekvens, alle andre forfattarar) skal oppgi kjeldene dei har bygd romanane sine på.
Fløgstad og mange med han meiner at det vil vere mot sjølve naturen til romanen å måtte oppgi kjelder. Eit noteapparat i ein roman? Kva med alt ein har dikta til? Kva med alle dei umedvitne kjeldene ein bygg på?
Eg, for min del, stiller meg ikkje framand til å oppgi kjeldene eg har brukt i ein historisk roman. Eg vil absolutt ikkje oppgi dei i eit noteapparat. Det er trass alt skjønnlitteratur, og så framt ein ikkje har eit særskilt poeng med fot- eller sluttnotane sine (som Silje Fretheim har i Tilfeldigvis. Arial Footlights forhistorie eller Susannah Clarke i Jonathan Strange & Mr. Norrell), ser eg ingen grunn til å bruke dei, langt mindre bli pålagt å ha dei.
Og ikkje berre av omsyn til lesinga, men av omsyn til skjønnlitteraturens fridom både som kunstart og som høve til å kome med digt og forbannet løgn i nett den skalaen ein sjølv vil. Det er ikkje sakprosa.
Like fullt er der ein del romanar som beveger seg på knivseggen mellom sakprosa og skjønnlitteratur. Den biografiske romanen, til dømes. Eller den historiske. Eg ser det som meir truverdig om der finst eit etterord i ein historisk roman, der forfattaren seier noko om kjeldene ho har brukt for å konstruere det forgangne universet vi blir tekne med inn i. Dersom eg nyttar sitat vil eg gjerne oppgi ein stad kor desse er henta frå, og dersom eg bygger ein heil roman på til dømes ei bestemt historie eg har funne i ein fangeprotokoll, vil det vere naturleg for meg å oppgi dette i noko slikt som eit etterord.
Men eg er jo historikar. Eg føler med Tore Pryser i hans frustrasjon over å ikkje bli æra for det nitidige arbeidet han sikkert har nedlagt i si forsking.
Når det er sagt har Kjartan Fløgstad publisert eit essay som kom samtidig med Grense Jakobselv der han nemner kva kjelder han har brukt. Det kunne kanskje vere nok?
5 kommentarer:
Fløgstad har en kronikk om dette i Aftenposten i dag. Jeg er tilbøyelig til å være enig med ham.
Selv som fagperson og fotnoteentusiast er jeg helt enig med Fløgstad. Jeg har riktig nok ingenting imot sjangerblanding, og morer meg selv med å blande sammen akademiske og skjønnlitterære former, men å skulle sette opp sakprosaformen som en norm for romanskriving ... Det blir for dumt.
At jeg iblant kunne ØNSKET meg informasjon om kilder i en roman som tilsynelatende forteller om vår verden i fortid eller nåtid er noe helt annet. Av og til hadde det vært fint å kunne skille ut fakta fra fiksjon, men som Fløgstad svarer Morgenbledet (17.-23. juli): "Det finnes muligheter til å finne ut slikt i våre dager. Du kan google."
Silje:
Ja, eller lese essayet hans.
Men eg kjenner likevel at eg liker at der finst etterord som seier noko om kjeldebruk. Dette finst til dømes i Kjære Voltaire av Margit Walsø, og det sette eg veldig pris på - for eg lurte veldig på kva kjelder ho hadde brukt medan eg las. Medan eit slikt etterord mangla i Drømmen og hjulet av Jens Bjørneboe, og det opplevde eg som ein mangel.
Like mykje som der ikkje finst noko "skal" i skjønnlitteratur finst det ikkje noko "skal ikkje".
Eg synest difor ikkje at ein ikkje skal ha eit etterord der ein nemner kjeldene, dersom ein ønsker det. Når det er sagt veit eg ikkje korleis eg vil kjenne det sjølv, når neste historiske roman er klar. Det er ikkje sikkert eg vil eit etterord skal vere det siste lesaren sit igjen med.
Jeg jobber som muntlig forteller. Vi 'stjeler' materiale av hverandre over en lav sko. Men vi har som uskreven regel at vi sier hvor vi har hørt historien. "Denne historien hørte jeg Amir fortelle..." Og så forteller jeg den på min måte.
Jeg synes som deg Aina, at det er fint å oppgi kilder i et etterord. Da tar man på en måte vare på ordene til hverandre. Vi eier jo ikke ordene aleine uansett. Den godeste Bakhtin snakket vel om det. At språket bærer i seg stemmer fra tidligere brukere. Fortellingene våre er på en måte lag på lag av mangfoldige gjenfortellinger.
Hm...nåja...
Jeg synes det ikke er nødvendig å vise til kilder, men jeg synes det er kollegialt å gjøre det. Det handler om respekt.
Og så er det jo veldig interessant for en leser, så kan man jo lese mer!
Ja, det er ikkje minst interessant for lesaren. For ein lesar som eg, til dømes, vil det vere veldig interessant å sjå kva slags kjelder som er brukt i ein historisk roman. Klart det! Om eg er tilstrekkeleg interessert kan eg endåtil oppsøke kjeldene sjølv. Men også lesarar som ikkje har utdanning innanfor historie kan ha glede av det. Å vite at der finst bevarte dagbøker frå ein person, til dømes.
Legg inn en kommentar