Ei felle det er lett å falle i for ein ung forfattarspire, er å ty til hermeskriving.Vi har alle våre heltar. Heltar vi ser opp til, heltar vi dyrkar som gudar, heltar som skriv så vedunderleg godt at vi ikkje heilt klarer å la vere å herme etter dei når vi sjølve skal skrive. Det blir jo så bra, då. Språket flyt så godt, vi lener oss på ein allereie etablert og anerkjend skrivestil.
Kanskje skjer det heilt av seg sjølv. Plutseleg, midt i ein tekst, hermar vi etter Dag Solstad. Vi er inspirerte, vi er flinke, vi er forfattarar!
Sjølv hadde eg det slik med Agnar Mykle. Han var ein av dei første store forfattarikona mine. Ein av dei første eg las om att og om att, som eg skreiv sitat frå på det brune skinnpenalet mitt, som eg herma etter i sidemålsstilane. Eg kjende det som eg skreiv godt når eg skreiv som Mykle. Eg gjekk inn i Mykles riksmålsstil, og stilane min svevde. Plutseleg var det Mykle som førte pennen, og alt gjekk så leikande lett. Problemet var sjølvsagt berre at det ikkje var mitt språk. Det var ikkje Mykles, heller. Det var herming, og det er ikkje det som gjer ein til forfattar.
Heldigvis herma eg ikkje heile tida. Stort sett berre ein sjeldan gong i samband med inspirerte sidemålsstilar. På si´ utvikla eg ein eigen skrivestil, som eg dei to siste åra er blitt stadig meir medviten om, for å prøve å finne mi eiga stemme, mellom alle stemmene.
Hermeskriving er noko mange av oss skriveglade støyter borti frå tid til anna. Vi kan, i blogginnlegga våre, i artiklar eller andre tekstar, falle for freistinga til å nytte velkjende fraser og formuleringar. Slikt som høyrest elegant og velformulert ut, slikt vi føler gir oss ein ekstra autoritet. Det krevjer mot å køyre sin eigen stil. Og det krevjer innsats å finne si eiga stemme.
Eg veit ikkje om eg er i mål enno. Sannsynlegvis ikkje. Framleis kan redaktøren min finne litterære referansar til Vesaas i tekstane mine (noko som sjølvsagt kan skuldast han solide utdanning i litteraturvitskap), og framleis kan konsulenten samanlikne med Paal-Helge Haugen. Men slik vil det vel alltid vere. Ein kan alltid finne referansar til andre, og referansane vil variere etter eins eige referansegrunnlag.
Men eg vonar eg finn mi eiga stemme. Eg vonar at lesarar ein dag kan seie at det er akkurat eg som har skrive denne teksten, fordi det berre er eg som skriv tekstar akkurat slik.
5 kommentarer:
Rart å lese dette. Har aldri hatt noe idol som forfatter, så det virker fremmed. Da jeg ga ut første boka mi var det mange kritikere som sa jeg var inspirert av (eller helt klart hadde lest) den og den, navn jeg knapt hadde hørt en gang, og det fikk meg til å undres:
- er det viktig?
- er det viktig for kritikerne?
- burde jeg har hørt om eller studert eller bevisst kopiert disse forfatterne?
Ikke vet jeg. Den beste kritikken førsteboka mi fekk var helt uten litterære referanser. Kritikken blei gitt av Fartein Horgar i Adresseavisen: "Med 90 sider bugnende av saftige dikt fremstår Munnfullmåne med en kraft som avviser enhver form for autoritet. (...) Det er også et stykke kjærlighetslyrikk i denne boken som vil overleve det meste innen sin sjanger".
Slik kritikk kan jeg like, fordi den går rett på teksten og dens kvaliteter. Littera-tur-i-skauen-kritikkene som andre ga kan jeg styre meg for.
Men skjønner jo at herming sikkert kan oppleves som et problem for noen.
Ofte trur eg diverre ikkje dei som hermar er klar over det sjølve, iallfall ikkje før det er gått nokre år og dei ser tilbake på eigne tekstar.
Men som eg også skriv i innlegget, er det naturleg å bli samanlikna med andre forfattarar, sjølv om ein verken har herma medvite eller eingong lese noko av forfattarane ein blir samanlikna med. Eg trur det ligg i kritikarens natur å leite, medvite eller umedvite, etter teikn på påverknad frå andre forfattarar. Ein ser det same i musikk- og filmomtalar.
Sjølv hadde eg aldri høyrt om Paal-Helge Haugen då mitt manus vart samanlikna med hans bok "Anne", og glad er eg for det. Vesaas las eg ein gong på vidaregåande, men trur ikkje eg er særskilt påverka av han no, iallfall ikkje det eg veit.
For meg har medvitet om at eg ikkje vil herme etter nokon, gjort meg særs merksam på det andre har skrive før meg. Når eg les og oppdagar at nokon skildrar noko på omtrent same vis som eg (i ein metafor, t.d.), tenker eg at måten eg har gjort det på nok diverre er mindre original enn eg trudde. Og så forsøker eg å finne ein betre måte å seie det på.
"burde jeg har hørt om eller studert eller bevisst kopiert disse forfatterne?" spør du.
Studert dei kunne du kanskje gjort, men medvite kopiert dei, trur eg du hadde gjort dumt i. Ein kopi vil alltid vere dårlegare enn originalen. Målet må heller vere å vere originalen sjølv.
Mi bok er ikkje utgitt enno, så eg veit ikkje kva kritikkar eg vil få, om nokon. Eg veit eg har skrive ein smal roman, på nynorsk og for ungdom, så kanskje uteblir kritikken i dei store avisene. Men om eg skulle få ein omtale, håper eg at kjerna i han ikkje er at eg hermar etter ein annan og betre forfattar enn meg sjølv.
Joda, det heiter seg så; at kopien alltid er dårligere enn originalen. Men hva da med de som skriver fortellingene vi alle har hørt før, de fortellingene som MÅ fortelles i hver generasjon? De som handler om hva kjærlighet er, hva misunnelse kan føre til, hvordan løgnen gnager vekk ryggraden i mennesker og så videre. De evige temaene; hva skjer med dem om vi alltid skal være originale? Må vi finne på mindre sentrale temaer å fortape talentet vårt i, bare for å være originale, og vil folk edgentlig bry seg med hva vi skriver da?
Eller for å si det på en annen måte: en gang på åttitallet leste jeg absolutt ALT av debutdiktsamlinger var kommet ut i løpet av to år. Det meste av det var veldig, veldig originalt, men det var ikke ei av disse bøkene som holdt mål fra perm til perm. Bøkene var fulle av originale, men ELENDIGE dikt!
(kremt) Liker egentlig ikke å snakke om det, for det var en trist opplevelse. Til slutt ga jeg det opp, og ba bibliotekarene anbefale noen gode diktsamlinger, uansett hvem det var, og fikk noen bøker i hånda som virkelig fyllte sinnet mitt med sang (Walt Whitman var en av dem).
Neidå, eg er einig i det.
Men det å skrive om eit tema som det allereie er skrive om er ein ting, det er ikkje det eg siktar til - det er vel nærast umuleg å finne noko ingen har skrive om. Eg siktar til språket vi brukar når vi skriv. Det er her vi kan sjå ting på nye, originale måtar. Ikkje alt, sjølvsagt ikkje, men vi kan prøve. I staden for å skrive dei same innhaldstømte klisjeane igjen og igjen.
Ja. Slik er det. Sagt på en annen måte: vi trenger de gamle historiene må fortelles på måter som gir mening for mennesker av vår eiga tid.
Legg inn en kommentar