Glassklokken - The Bell Jar

Sylvia Plaths sjølvportrett frå 1951
Eg har lagt ut fleire sitat frå Glassklokken av Sylvia Plath, noko som tyder på at eg har likt å lese denne boka, at eg finn henne sitatverdig og interessant. Og det stemmer godt.

Den første delen av boka var fornøyeleg lesing. Overraskande fornøyeleg, sidan eg visste på førehand at det ikkje skulle dreie seg om eit særskilt forlysteleg tema.

I den første delen av boka er den unge intelligente og ambisiøse college-studenten Esther Greenwood i New York for første gong, på eit stipend saman med fleire andre unge kvinner. Handlinga føregår på femtitalet- eller byrjinga av sekstitalet. Ho kjenner seg tiltrekt av den minst skikkelege av jentene, ho vil oppleve noko, ho er ute etter eit slags svar, ei forløysing, ei retning - for kva skal ho gjere med livet sitt? Skal ho bli lyrikar? Redaktør? Skal ho fortsetje studia? Skal ho reise utanlands? Skal ho gifte seg og bli ei flink lita konemor? I så fall med kven? Med ungdomsforloveden ho har mista interessen for? Eller skal ho berre ta seg nokre eksotiske elskarar?

Mot slutten av NY-opphaldet kjem Esther stadig nærare samanbrotet. Ho reiser heim til mor si for sommaren, og det går nedover med henne, ho fell stadig lenger ned i ein depresjon, og ei rekke sjølvmordsforsøk følgjer.

Det er denne andre delen som kanskje eigentleg er boka, og denne delen er ikkje lett å lese, kva gjeld innhaldet. Fleire gongar måtte eg klappe saman boka fordi Plath skildrar litt for godt, så godt at det går inn i blodårene på meg, litt for sanseleg, litt for visuelt. Det er ubehageleg lesing på mange måtar. Men det er også mange fine og interessante observasjonar her, det er eit interessant og annleis tidsbilete og mange tabubelagte tema er her skildra frå ein ung kvinne sin ståstad, noko eg finn svært interessant. Det er også interessant å høyre stemma til ei ung og velutdanna kvinne frå denne tida.

Eg synest dette var ei særs god leseoppleving. Psykiatrien på 50-60-talet er skildra frå innsida, det er interessant å lese om kva ei ung, velutdanna kvinne frå mellomklassa var oppteken av, og sjølve boka er veldig godt skriven, sjølv om omsetjinga nokre gongar er litt haltande.

Ein månad etter at Glassklokken kom ut for første gong, i 1963, tok Sylvia Plath sitt eige liv. Romanen seiast å vere svært sjølvbiografisk. Her er lenker til innlegga med sitat frå boka: Fotballkjærleik i technicolor - To sitat om kjærleik - Det blei Sylvia

Fotballkjærleik i technicolor

Den ekte June Allyson, handkolorert
Filmen var elendig. Hovedaktørene var en pen, blond pike som så ut som June Allyson, men egentlig var en annen, og en sexy svarthåret pike som så ut som Elizabeth Taylor, men også var en annen, og to store, bredskuldrede dumskaller med navn som Rick og Gil.

Det var en romantisk fotballhistorie i technicolor.

Jeg hater technicolor. Alle i en technicolor-film later til å føle seg forpliktet til å ha på seg et skrikende nytt antrekk i hver eneste scene og stå og henge som tørkestativ, omgitt av en masse veldig grønne trær og veldig gul hvete eller veldig blått hav som bølger avsted mil etter mil på alle kanter.

Det meste av handlingen i denne filmen foregikk på fotballtribunene, hvor de to unge pikene vinket og heiet i smarte drakter med oransje krysantemum store som kålhoder på jakkeslagene, eller i en ballsal, hvor pikene feide over gulvet med sine kavalerer i kjoler som kunne vært hentet fra Tatt av vinden, hvorpå de snek seg ut på sminkerommet for å komme med ondskapsfulle, heftige utbrudd.

Til slutt skjønte jeg at den pene piken kom til å få den pene fotballhelten til slutt, og at den sexy piken ikke kom til å få noen, fordi han som het Gil, hele tiden bare hadde villet ha en elskerinne og ingen kone, og nå forsvant han til Europa på en enkeltbillett.

Frå Glassklokken av Sylvia Plath

To sitat om kjærleik

I

Det fantes ingen hundre prosent sikker metode for ikke å bli med barn, sto det i en artikkel mor hadde klippet ut av Reader´s Digest og sendt meg på college. Denne artikkelen var skrevet av en gift kvinnelig jurist med barn og het "Til kyskhetens forsvar".

Den oppga alle grunnene til at en pike ikke burde ligge med noen andre enn sin mann, og da bare etter at de var gift.

Hovedpoenget med artikkelen var at en manns verden er annerledes enn en kvinnes verden, og bare ekteskapet kan bringe de to verdenene ordentlig sammen. Mor sa at dette var noe en pike ikke visste før det var for sent, så hun måtte høre på folk som allerede hadde erfaring, som for eksempel en gift kvinne.

Denne kvinnelige juristen sa at de beste mennene ville være rene for sine hustruer, og selv om de ikke var rene, ville de være den som lærte sine koner om sex. Naturligvis ville de prøve å overtale en pike til å være sammen med dem seksuelt og si at de ville gifte seg med henne senere, men så snart hun ga etter, ville de miste all respekt for henne og begynne å si at hvis hun gjorde det med dem, ville hun gjøre det med andre menn også, og de ville ende med å ødelegge livet hennes.

II

Jeg prøvde å forestille meg hvordan det ville være hvis Constantin var min mann.

Det ville bety å stå opp klokka sju og lage egg og bacon og ristet brød og kaffe til ham og å sose rundt i nattkjole og krøllspenner når han var gått på jobben og vaske opp de skitne tallerkenene og re opp sengen, og så, når han kom hjem etter en livlig, fascinerende dag, ville han vente seg en stor middag, og jeg ville tilbringe kvelden med å vaske opp enda flere skitne tallerkener, helt til jeg falt om i sengen, fullstendig utmattet.

Frå Glassklokken av Sylvia Plath (første gong utgitt i 1963).

Det blei Sylvia

Det er ikkje noko med det amerikanske, likevel. Sylvia Plath er jo amerikansk. Eg kom også på at Truman Capote er amerikansk.

I går byrja eg å lese Glassklokken (1963). Boka har stått i hylla mi i eit år eller to, og eg har av og til lurt på når eg eigentleg ville kome til å lese henne. Og så plutseleg var dagen og timen der. Og det stemte akkurat! Det er ingenting som timing. Den tida då det endeleg klaffar. Det er med bøker som med alt anna i livet, som kjærleik, til dømes: timing + flaks + tilfeldigheit = suksess.

Her er eit sitat frå side 7 som eg synest er ei sjarmerande påminning om tida som har endra seg:

Jeg har fremdeles makeup-settet de ga meg, utstyrt for en person med brune øyne og brunt hår: et rektangel med brun mascara med en bitteliten børste, og en rund skål med blå øyenskygge akkurat stor nok til å dyppe fingertuppen i, og tre leppestifter, fra rødt til rosa, alle i den samme lille forgylte esken med et speil på den ene siden. Jeg har også et hvitt solbrilleetui med fargede skjell og paljetter og en grønn sjøstjerne av plast sydd på.

Kanskje beit eg meg fast i dette avsnittet fordi mor mi var ung på omtrent den same tida, fordi barndomens baderomsskap inneheldt slike levningar: eit rektangel med svart maskara med ei lita børste, ei rund skål med blå augenskugge, akkurat stor nok til å duppe fingertuppen i, gamle leppestiftar med ei tørr, elda lukt, nesten tomme parfymeflakongar med beiske restar.

Om forfattaren

I går såg eg filmen Sylvia om Sylvia Plath, med Gwyneth Paltrow i hovudrolla. Noko overraskande spelte James Bond (aka Daniel Craig) rolla som den suksessrike poet-ektemannen hennar, Ted Hughes. Det gjekk som det måtte gå: Til helvete.

Eg trudde eg skulle bli meir nyfiken på henne etter å ha sett filmen om henne. At eg skulle få ein enorm trong til å lese Glassklokken med ein gong. Men eg fekk ikkje det. Eg har ikkje noko mindre lyst til å lese den, men heller ikkje meir.

I staden plukka eg ned den fine, vesle Anna Gavalda-boka eg kjøpte på bakgardssalet og putta den i veska. Byrja å lese litt på bussen til jobb. Det var heilt ok. Ikkje det heilt store. Trudde det skulle ha litt større djup. Kanskje det kjem.

Litteraturen og forfattarane skuffar meg så ofte. Eg har ikkje dette romantiske forfattarsynet som eg registrerar at ein del andre har. Forfattarar er berre heilt vanlege menneske, som tilfeldigvis er flinke til ein ting vi set pris på. Stundom skriv dei godt, andre gongar gjer dei det ikkje. Forfattarane har ikkje djupare innsikter i menneska og verda enn resten av oss. Ikkje naudsynleg, det er ikkje ein kausalitet. Filosofar treng heller ikkje ha det, eller psykologar. Vi er flinke til ulike ting. Det er ikkje noko magisk ved det. Sjølv om det av og til kjennest slik. På ein måte er det litt godt, også.