Norden, igjen

Åland. Bilete lånt frå visitaland.com

Eit forfattarliv er fylt av kontrastar. Den einsame, stille fordjupinga i ein tekst kontrastert med aktive, utoverretta møte med publikum. Ein forfattar i dag skal helst klare begge rollene like godt, men eg trur mange trivst minst med den siste. Nokre trivst ikkje i med det i det heile.

Som mange andre synest eg aldri at eg får nok tid til å skrive og verkeleg fordjupe meg, men eg er også glad i formidlarrolla og opplever det ofte som svært givande å møte publikum, både ungdom og vaksne. Difor har eg ein tendens til å seie ja til oppdrag når eg blir spurt, viss eg ikkje har ein veldig god grunn til å takke nei.

Denne vinteren og våren skal eg, som så mange gonger før, freiste kombinere desse to kontrastfylte arbeidsformene. Eg skal både skrive ferdig ei sakprosabok for barn og unge om hekseprosessane og ut og møte publikum, både innanlands og utanlands. Mellom anna skal eg ut på turné i Norden.

Ein fin bieffekt av å ha vore nominert til Nordisk Råds barne- og ungdomslitteraturpris er at ein kan risikere å bli invitert til ulike nordiske land på forfattarbesøk. Foreningen Norden, som etter det eg veit har ei avdeling i alle nordiske land, har som målsetting å skape meir kontakt mellom dei nordiske folka, og bidra til auka samarbeid og forståing for kvarandre.

I år har Foreningen Norgen i både Åland, Danmark og Sverige invitert meg til seg på turné i det som på norsk heiter ungdomsskulen. I mars skal eg treffe ålandsk ungdom og snakke om forfattarskapen min og Inn i elden, i april skal eg gjere det same i Danmark - der vi også kan samanlikne den originale nynorske teksten med den omsette, danske - og i mai står svenske skular for tur.
Tanken er at eg skal snakke norsk, som vanleg, og at dei unge elevane skal få eit møte med ein forfattar frå eit anna nordisk land som snakkar eit anna nordisk språk enn dei sjølve.

Då eg reiste til Færøyane i fjor var eg på førehand litt nervøs for å ikkje bli forstått, og tilsvarande  positivt overraska over kor bra det gjekk og kor kjekt det var.
Eg er spent på korleis dei svensk- og dansktalande ungdommane vil forstå meg og den rare sunnmørsdialekten min, men etter å ha klart meg med den både på Færøyane og Island, tenker eg at det sikkert vil gå bra.
Det blir nok mest utfordrande i Danmark. Eg har prøvd å øve litt på dansken min, i tilfelle eg må tolke meg sjølv, men eg må innrømme at eg ikkje høyrest særleg bra ut.

Det blir ein spennande vår!

Hakkepølsa

Pannerynkene kommer av at jeg tenker på sånt som jeg aldri tenkte på før. Å tenke i Avabäck, det var som å løpe på glattisen.

Når jeg er ferdig med å lese for dagen, da går jeg bort til speilet og ser hvordan pannerynkene har lagt på seg.

Ein kan ikkje unngå å forelske seg i ein forfattar som Torgny Lindgren.

Alt han skriv har både eit stort alvor og ein sødmefylt humor i seg. Ein lys melankoli. Tekstar så lette og fine å lese at det er ei nyting. Ikkje for lite sagt og ikkje for mykje. Ikkje banalt og ikkje for tungt. Berre akkurat passe.

Eg såg Lindgren ved to høve i Stavanger for nokre veker sidan. Ein tidleg aldra mann, lang og krokete, med lange bein han tvinna kring kvarandre. Eit klart, humoristisk blikk, ei varm og karismatisk røyst. Og denne lune humoren. Alltid den.

Etter å ha lese Humlehonning, som eg fall pladask for, måtte eg fortsetje med Hakkepølsa. Denne underlege romanen om ein gammal notisskrivar, som diktar opp notisar om stadar og menneske i Norra Västerbotten, som han sender inn til avisa og får på trykk. Og det er både historia som den etter kvart aldrande notisskrivaren skriv og historia om notisskrivaren sjølv, som trass i sine framskridne år ser ut til å berre bli yngre og yngre, som utgjer handlinga i boka.

Det er også ein fin tvist på slutten. Og kven veit? Kanskje dukkar forfattaren sjølv opp ein stad? Her er endå eit utdrag frå boka, som kjennest som veldig typisk for den Lindgrenske skrivemåten:

Men overlegen var ubønnhørlig.

Han pleide for sitt eget vedkommende å anbefale de nyutskrevne en eller annen kunstnerisk levevei, i første rekke maleri eller litteratur. Tuberkolosen med sin lette feber og forhøyede, men samtidig diffuse livsfølelse, sa han, representerer ofte det første, famlende skritt mot en kunstnerisk løpebane.

Eg og Torgny

For nokre år sidan fekk eg tilrådd å lese Torgny Lindgrens Ormens väg på hälleberget. Erfaringa mi med lesinga av den boka viser ein gong for alle at ein aldri skal lese ei bok a) berre fordi andre meiner ein burde, b) når ein eigentleg ikkje har lyst til det, eller c) når all merksemda er retta mot noko heilt anna - uansett kor god boka måtte vere.

For eg fann nemleg aldri ut kor god boka er eller ikkje er. Eg las halvhjarta, fort, med eit halvt auge, eg hugsar omtrent ingenting av heile boka. Det einaste eg hugsar er dette:
Eg sit på flytoget og skumles. Noko med ei gammal stove.

Og slik kunne min kjennskap til Sveriges store forfattar Torgny Lindgren enda. Heldigvis gjorde han ikkje det.

I går kveld hadde eg ei kjensle av at eg måtte lese noko anna enn dei bøkene eg hadde framme. Men kva? Nei, det kunne eg ikkje seie. Ettersom blikket mitt gleid over hyllene bak sofaen blei det litt etter litt klart for meg kva eg ikkje ville lese. Ikkje noko inkjeseiande, ikkje noko tåpeleg, ikkje noko som "nokon andre berre har dikta opp", ikkje noko tungt, ikkje noko dumt, ikkje ei altfor tjukk bok, ikkje poesi, ikkje noko altfor komplisert.

Og så fall blikket mitt på boka eg ikkje avbestilte frå Bokklubben for eit par år sidan. Humlehonning og Hakkepølsa avTorgny Lindgren.
Denne, tenkte eg, og plukka boka ut.

På baksida står følgjande:

I Humlehonning møter vi en forfatter av ikke så veldig suksessrike helgenbiografier. Hun er på foredragsturné. På et sted i Västerbotten losjeres hun inn hos en av tilhørerne, Hadar, som selvsagt også er den som sovner under foredraget hennes. Hadar bor i et lite hus som tilsynelatende ligger for seg selv. Men så ligger det visst ikke for seg selv likevel. For Hadar prøver så godt han kan å ignorere nabohuset. Der bor broren, Olof, som han ikke har snakket med på flere tiår.

Nå er de begge dødssyke. Hadar har kreft. Med Olof er det hjertet. Brødrene viser gjennom røyken i pipa at de ennå ikke har gitt opp og krepert. Det gjelder å være den som ikke dør først! Forfatteren tenker at hun heldigvis skal reise neste dag. Men så setter et fryktelig snøvær inn. Hun blir tvunget til å forholde seg til denne underlige søskenfeiden som har historien om en kvinne og et barn i sin tragiske kjerne.

Ein forfattar på besøk hos to eldre brør på den svenske landsbygda? Ja, slikt blir det litteratur av, tenkte eg, og byrja lese. Og det trefte som berre juling. Det einaste eg angrar på er at eg ikkje les det på svensk.

Så no er eg endå meir glad for at eg skal reise til Kapittel-festivalen i Stavanger i september, nesten eins ærend for å sjå og høyre Torgny Lindgren.
Dei andre ærenda? Sjón og Per Olov Enquist. Kan det bli betre?

Trist og fint

Det var lang kø på Grünerløkka postkontor i går, og eg blei utolmodig. Eg flytta vekta frå eine beinet til andre. Eg kika på folk. Unngjekk dei som verka mest underlege og dei som lukta mest sveitte. Eg byrja bla gjennom filmane.

Eg såg han første gongen for lenge sidan, då han kom i 2004. Han spelte på alle dei riktige strengane. Han var storslagen, smålåten, fin, triumferande, vond, god og trist. Og svensk. Eg er så glad i svenske filmar. Lukas Moodyson, Roy Andersson, og altså Kay Pollak, som laga filmen eg fekk for ein femtilapp i går.

I Så som i himmelen møter vi den internasjonalt framgangsrike dirigenten Daniel Daréus, som etter årevis med intens turnéverksemd, får eit hjarteinfarkt og fell om på scena. Etter dette legg han opp, og oppsøker si barndoms bygd i Norrland. Det er ikkje lenger nokon som hugsar han. Han har bytta etternamn, og flytta allereie som sjuåring på grunn av mobbing. Men no kjem han tilbake. Han kjøper det gamle skulehuset, og blir, først nærmast motvillig, dirigent for det lokale kyrkjekoret.

Eg liker filmar om bygdene. Om dei svenske bygdene, eller dei norske, eller dei danske og finske. Eller bygder heilt andre stadar i verda. Eg liker det vesle samfunnet. Korleis det eignar seg til å skildre viktige forhold mellom menneske.

Eg gret då eg såg filmen igjen i går. Han speler på alle dei rette strengane.
Og så er Michael Nyqvist så fin.