Å lese ein film

Det er to ting som slår meg med Vente, blinke av Gunnhild Øyehaug.
1. At ho er ein film.
2. At forteljarstemma (eit vi) stadig fortel oss ikkje berre kva vi ser (eller les), men også korleis vi skal reagere og fortolke det vi ser (eller les).

Vente, blinke byrjar med eit klassisk trekk ved filmen, nemleg å introdusere hovudpersonane, i kvar sine meir eller mindre definerande scener som det klippast mellom.
"Her ser vi Sigrid."
"Her ser vi faktisk Kåre Tryvle."
"Her ser vi derimot, i ei for stor lyseblå herreskjorte og med ingenting anna under enn ei truse, filmregissøren Linnea (27) stå, i 12. etasje i eit hotell i København, klokka ni om morgonen."

I heile sitt visuelle, skildrande og forteljande språk minner teksten om ein skriven film. Men ikkje som eit filmmanus, sjølv om det også kjem ein liten tekstbit i manusstil, med replikkar. Eit døme på den filmatiske måten romanen er skriven på, er til dømes dette utdraget frå historia til Viggo:

"Han må reise seg, sleppe ut armane og stå med dei litt ut, og perspektivet kan rotere rundt og rundt han, oppover i lufta, slik at ein får kjensla av at han er eit lite menneske på jordoverflata med utstrekte armar som på ein måte omfamnar alt: jorda, og hans eigen skjebne, som ein lesar, som ein drøymar, som ein tenkar, og ikkje som ein festar, og vi får, på grunn av det roterande perspektivet oppover og oppover frå ein liten mann i ein bedehuskjellar med utstrekte armar, denne rare kjensla av sentrifugalkrafta: total omfamning og utviding, og ekstrem konsentrasjon, rundt eit punkt. Som er Viggo. Og i Viggo: Viggos hjarte. Men det roterande perspektivet når ikkje lenger opp enn til bedehustaket, før det må gi opp med eit dunk. Og då Viggo slepper armane ned att, kjenner han seg framleis like skjelven."
(s. 107-108)

Her ser vi også døme på korleis forteljarstemma fortel og fortolkar, i setninga "og vi får, på grunn av det roterande perspektivet oppover og oppover frå ein liten mann i ein bedehuskjellar med utstrekte armar, denne rare kjensla av sentrifugalkrafta".
Vi - forteljarane, og vi - lesarane.

Det undrar meg at ingen av kritikkane eg har lese har peika på dette svært openberre trekket ved boka. At ho er ein film. Øyehaug bruker også filmen som ein raud tråd gjennom historiene. Studenten Sigrid skriv om filmtemaet "kvinner i for store herreskjorter", mellom anna basert på Lost In Translation, filmregissøren Linnea, i for stor herreskjorte, er i København for å lage film, Wanda og Kåre har Kill Bill 2 som referanse for og i sitt nyleg avslutta forhold, mv.

Kritikarane har fokusert meir på at det er ei utprega litterær bok. Litteraturstudenten Sigrid, som har bilete av litteraturteoretikaren Paul de Man på veggen, forfattaren Kåre Tryvle, Sigrid, Elida og Viggo som alle les Dantes guddommelege komedie, og så bortetter.

Og eg må vel seie noko om handlinga, òg. Kort fortalt møter vi i hovudsak åtte personar som på kvar sine måtar strir med kjærleik og nære band, kven dei er og kven dei vil vere, kva dei skal velje. Det er historier som flokar seg inn i kvarandre, som kommenterer kvarandre. Vi har ein allvitande forteljar (eller to) og som lesarar får vi vite ikkje berre kva alle karakterane gjer, sett gjennom ein eller to karakterar sine auge, men kva alle gjer og kva alle tenker.

Stilen er på eit vis litt merkeleg. Det er mykje bruk av kolon og "telling", som i desse "Her ser vi"-setningane som ofte kjem. Forteljarane refererer samvitsfullt kva alle tenker, uansett kor dumt dette måtte vere, men har ein ironisk distanse til det heile og kan gjerne kommentere det om det er dumt. Her er det ingen ektefølte, vakre og poetiske skildringar som får stå åleine, ukommenterte, uironiserte over. Det er mykje humor her, og eg lo fleire gongar.

Eg las denne boka på to dagar. Eg blei hekta. Det er noko her som driv meg som lesar framover, helst ville eg lese heile tida, sjølv om eg av og til blei lei (slik eg blir av å lese det aller meste, etter å ha halde på ei stund). Eg kunne skrive mykje meir om denne boka. Eg veit ikkje heilt kva ho er, kva ho skal vere eller prøver å vere. Men eg likte henne.