Gode ånder og bratte trapper

Eg har alltid likt gamle hus, skakke og skeive, med spor etter sjømakk i veggstokkane, bygde av drivved som flaut opp i fjøra. Hus som luktar av elde; ei svak lukt av tjære; hus med trapper som knirkar og nedtrakka dørstokkar, spor etter folk som har levd der i tider vi ikkje kan hugse.

Somme hus forfell. Nokre blir rivne, men om dei får stå kan det finst folk som vil ta seg av dei. På øya eg er frå blir stadig fleire tilbakeført til gammal stil. Eit hus som lenge stod som eit spøkelseshus på eine neset er no blitt ei pryd for auget. I den nærast fråflytta bygda til far min oppe i Varanger, stod husa lenge nedsigne og målingsslitne. Ingen passa på dei, ingen tok seg råd til å vedlikehalde dei. Dei flytta vekk, fann seg nye liv. Huset far min blei fødd i blei rive og no står berre tomta att, ho ligg så fint nede ved elva, sibirvalmuane vaiar i graset.

Men dei siste åra er det komen ein ny vind over vidda. Fleire av dei gamle husa i bygda er blitt restaurerte, både Bauna-huset og huset det var butikk i. Eg fekk sove i gamlebutikken ein sommar. Det knirka så fint i trappa til loftet og huset syntest fylt av gode ånder. Dei trur framleis på slikt der oppe, på gode ånder og dårlege. På skrømta etter kvinner som har døydd i barsel; dei står att i gangen, i skuggen under trappa, med falda hender, dei passar på borna. Dei trur på småfolket, som må ha ein del av bæra i myra, elles blir dei sinte, kanskje farlege. Dei trur på nedgravne samiske skattar og på vardøger, og på at nokon kan stoppe blod, sjølv om dei er aldri så langt unna og ein berre kan nå dei på telefon.

Eg har ofte tenkt at eg skulle hatt meg eit gammalt hus. Eitt med gode ander og ei svak lukt av tjære. Det skulle hatt skiferheller på taket og panelte vegger og golva skulle vere av tre, slike ein målar i milde fargar. Vindauga skulle ha hasper og hagen skulle vere stor og god, med gamle, krokete tre. Helst skulle ein sjå havet frå det, frå hagen og stova, frå skriverommet. For der måtte vere eit skriverom der. Kanskje oppe på loftet, heilt øvst, i eit rom med skråtak. I kvar ende skulle det vere løynde kott ein kunne krype krokbøygd inn i og gøyme ting.

Eg hugsar slike kott frå barndommen, frå huset der bestefar voks opp og mor mi blei fødd. Eit hus med smale, bratte trapper og eit mørkeloft fullt av skattar: ei klesrulle, ein sliten stol, kleskister og daude fluger i vindaugskarmen. Der var det slike kott, bak panelte dører som gjekk i eitt med veggen, kott der det hang kjolar og bukser, skjørt og vesker og kåper ein kunne prøve på.

Nokre gamle hus blir omgjort til kafear. I Trondheim er det skeivaste huset ein av dei koselegaste kafeane på Bakklandet; Skydsstationen, med den beste fiskesuppa i byen. I Oslo har dei nyleg innreia ein del av den gamle arbeids-, straffe- og sinnsjukeanstalten Prinds Christian Augusts Minde til kafé. Eg sit på jobben og skannar dei gamle individlistene til anstalten, frå midten av 1800-talet, ser namna på fattige og sjuke, som budde der side om side. Eg må gå dit ein dag, kjenne etter kva ånder som sit att i veggene, finne ut om det knirkar på rette måten i trappa.

Spalte i Nationen, laurdag 11. august 2012