Egenmäktigt förfarande. En roman om kärlek

Lena Andersson i Lillehammer

«Ingen av dem var riktigt intresserad av henne men båda var intresserade av honom.» 

Med dette sitatet kan det etter kvart nokså problematiske forholdet mellom poet og essayist Ester Nilsson og den genierklærte og mykje eldre biletkunstnaren Hugo Rask kortfatta bli oppsummert. Forholdet og personane finst i den svenske romanen Egenmäktigt förfarande. En roman om kärlek av Lena Andersson, eller Rettsstridig forføyning. En roman om kjærlighet som boka heiter på norsk. Romanen fekk i 2013 Augustprisen og har fått svært god kritikk, både i heimlandet og her til lands.

Eg høyrte forfattaren lese frå boka under Litteraturfestivalen på Lillehammer i mai, og det ho las gav såpass meirsmak at eg bestilte boka på svensk då eg kom heim.

Boka kom i posten sist fredag og eg hadde venta utolmodig i fleire dagar. Laurdag byrja eg å lese og innsåg at om eg ville at denne boka skulle vare litt lenger enn ein dag, måtte eg bremse opp og ta nokre pausar. Eg klarte å strekke henne ut over tre dagar, men så var det ubønhøyrleg slutt.

Eg veit ikkje om det var handlinga som greip meg mest, for eg visste jo kva som ville hende. Snarare var det den intelligente og humoristiske tonen i boka, og det boka djupast sett handlar om, som ikkje berre er eit mislykka kjærleikseventyr, men noko meir: Det psykologiske som står på spel mellom to menneske som (iallfall tilsynelatande) blottar seg for kvarandre. Kva som gjer at ein handlar som ein gjer, kva som gjer ein ute av stand til å forstå det som er openlyst for alle som ser det utanfrå. Kva som gjer at ein oppsøker fornedringa og avvisinga igjen og igjen og kva som gjer nokon i stand til å påføre ein annan så mykje smerte utan å kjenne skuld.

Og eg sit att med eitt spørsmål: Er dette ein typisk kvinne-mann-dynamikk? Kunne vi lese ei bok der rollene var snudd på hovudet? Eg trur vi kunne, men det er nok ikkje like vanleg.

Til trass for sitt noko triste tema, har boka både gode resonnement og refleksjonar, og er i tillegg underhaldande å lese. Eg trur ho kan passe på ei solseng. Tynn og lita er ho, også.
Og viss du lurer på kva tittelen betyr, kan du jo ta ein kikk HER.

Dansk på dansk

Eg har fått slik sans for å lese danske bøker i det siste. Som eg har skrive om før, har eg fått auga opp for bøkene til Helle Helle, og har lese tre av dei denne våren og sommaren, Forestillingen om et ukomplisert liv med en mann, Ned til hundene og Dette burde skrives i nåtid. Eg likte nok aller best den første.

I tillegg har eg lese novellesamlinga Bavian av Naja Marie Aidt, som ho fekk Nordisk Råds litteraturpris for i 2008. Det var eg som føreslo denne boka til lesesirkelen og eg har likt å lese henne, utan at eg heilt kan setje fingeren på korfor.

Eg innser at novellekompetansen min er for dårleg. Eg veit kva eg liker, men ikkje korfor. Eg veit ikkje kva som gjer ei novelle god, veit berre kva eg synest er godt og ikkje. Det blir altså eit spørsmål om smak og behag, og Bavian behaga meg. Noko anna som har behaga meg er å lese danske bøker på dansk. Det gir ei heilt eiga oppleving, og sjølv om det er Trude Marstein som står for dei norske utgåvene, føretrekk eg å lese bøkene på originalspråket når eg kan. Det er noko eg vil bli flinkare til.

Eg har også lese to svenske bøker på svensk denne sommaren, Pojkarna av Jessica Schiefauer og Dorés bibel av Torgny Lindgren, sistnemnde er eg ikkje heilt ferdig med enno. Svensk på svensk freista også til gjentaking, og engelsk på engelsk har eg jo gjort lenge - så då gjenstår berre tysk på tysk, men det trur eg blir hakket verre, sjølv om eg karra meg igjennom b-språkundervisninga på vidaregåande.

Forfattaren frå Tornedalen

I 1880-åra innvandra forfedrane mine på farssida frå Finland til Finnmark og slo seg ned i Nord-Varanger, omtrent midt mellom Vadsø og Vardø, i ei lita bygd som på norsk heiter Skallelv, og på finsk - som var språket som blei snakka i bygda - Kallijoki.

Dei finske forfedrane mine kom i hovudsak frå ein liten stad nær Oulo, ved namn Ii, men så vidt eg har forstått var det ingen av dei som var frå Tornedalen, øvst i Bottenvika på grensa mellom Finland og Sverige, der flesteparten av dei norske kvenane kjem frå. Vi blir likevel rekna med til den kvenske minoriteten i Noreg. Forfattaren Mikael Niemi er tornedalsfinne og har skrive fleire bøker om det tornedalsfinske miljøet, særleg frå tettstaden Pajala, og den mest kjende boka er Populærmusikk fra Vittula, som sikkert mange kjenner til.

Tornedalen tilhøyrer i dag Sverige, men folk i området har, slik det også er tilfellet mange stader i Finnmark, behalde ein gammal finsk dialekt, som i Noreg blir kalla kvensk eller norskfinsk, og i Tornedalen heiter meänkieli - "vårt språk". Området rundt har mange artige stadnamn, som Sodankylä (Sådangulæ) og Haparanda, for ikkje å snakke om Jokkmokk!

Den kjende presten og botanikaren Lars Levi Læstadius budde også i Pajala, der han virka som prest på midten av 1800-talet, og det er han som er årsaka til at mi farmor og mange andre, særleg av samisk og finsk opphav, var læstadianarar - ein streng form for kristendom, som i det ytre arta seg i forbod mot pynt, drikk, kortspel og popmusikk, og som særleg godt viser på jentene som ikkje får klippe håret og må gå med lange skjørt. Mi farmor var heldigvis ikkje så streng, i barndomsheimen til far min hadde dei både juletre, gardiner og potteplantar.

Men tilbake til Mikael Niemi, som blei intervjua av Erlend Loe på Litteraturhuset i Oslo onsdag som var, og som eg var og høyrte på. Han var der for å lansere den nye boka si, Fallvann, som er ein slags katastroferoman. Endåtil ein underhaldande katastroferoman, kan det sjå ut til. Forfattaren sjølv klarte iallfall å underhalde oss som var i salen, sjølv om det blei vel lite snakk om det finske opphavet hans som eg er interessert i å vite meir om. Særleg imponerte Niemi som historieforteljar, han tok salen med ei forrykande historie om korleis han måtte steppe inn som bassist då Nazareth vitja Pajala på 1980-talet. Om det var sant, det han fortalte, er ei anna historie.