Utbygging og nedbygging

Eg og bestefar framom hesa, 1980

Eg opnar vindauget på vid gap og lener meg ut. Mot sør, i ei glipe mellom den raude løa og hyllen, kjem ei ku luntande oppetter bakken. Bak henne glitrar sjøen. I vest går storspovane på den nyslåtte marka og dreg makk, på eit jorde lenger bak lagar ein traktor rundballar av nyslått gras. Nokre låvesvaler kjem svusjande mot meg, forserer det opne glaset og landar på taket, det skimrar i blått av fjørene deira. Kvitring og plystring, før dei kastar seg i lufta igjen, tek krappe svingar etter insekt. Dei er mange i år, fleire enn vi har hatt her på lenge.

Midt oppe på øya, der det før gjekk sauer og beita, er det kome eit nytt byggefelt. Einmanns- og fleirmannsbustader står tett i tett, mange på ørsmå tomter. Dei vil bygge ut endå fleire av beitemarkene på øya, setje opp firemannsbustader i rekker, fylle øya med endå fleire hus og folk. Mange er imot, men pengane rår.

Då eg var lita var det atskilleg fleire gardar i drift her ute. Bestefar var, som mange andre, fiskarbonde, med nokre kyr, potetåker og grønsaksåker. Eg likte det vesle landbruket vårt: å slå gras og lage heser på marka bak huset, å drage potetkål opp av jorda og sjå dei fine, små potetklasane dingle under, og dei lange, blinde groane som månader seinare strekte seg etter lyset frå mørkret i potetkjellaren. Å drage opp ein gulrotbunt og knaske søt, smal gulrot, kjenne moldkorna knase mellom tennene. Etter at bestefar døydde blei det vanskeleg å fortsetje den vesle drifta på garden. Forsyninga av fersk fisk svann også ettersom åra gjekk og fiskarane i familien døydde ut.

Det er i det heile lite jordbruk att på øya no, og eg tek meg i å bekymre meg, slik eg også gjorde som barn: Korleis vil det gå i framtida når stadig færre bruker jorda? Kva vil skje om det kjem ein katastrofe og vi må klare oss sjølve? Dersom straumnett og kommunikasjonar til omverda bryt saman, butikkar blir stengde, pengane verdilause og vi må byrje heilt på nytt – vil vi klare å vere sjølvberga då?

Det vesle jordstykket nedom vegen er verd ein million om det blir selt som hustomt i dag. For bestefar var det dyrkamarka som var rikdomen. Han voks opp i eit hus på toppen av øya og fekk under krigen kjenne på kroppen kor utsett ein var, den som verken hadde jord eller dyr. Då han fekk kjøpe Marigarden mot slutten av 1940-talet, var det ei stor lukke i livet hans. No kunne han forsørgje familien, same kva som skjedde. På 1980-talet fekk han beskjed om at kommunen ville ekspropriere delar av jorda for å bygge ein veg. Då han ikkje ville selje for knappenåler og glansbilete, sa dei at om du ikkje sel, tek vi det berre.

Ein kan undre seg over prioriteringane som blir gjort frå politisk hald. Når ein veit kor lite ein bonde får for kiloen for eit sunt kjøtdyr og kor uhorveleg mykje meir forbrukarane betalar i butikken, medan matvarebaronane byggjer seg palass i skjergarden, skjøner alle i kva lomme pengane går. «Vi kan berre legge ned det norske landbruket,» seier kapitalistane. «Vi kan importere maten vår frå utlandet!» Utan å gå inn på miljøsvineriet ved dette, kan ein likevel sjå mangt som er dumt ved strategien. Om noko hender og vi står på bar bakke: vil vi klare å vere sjølvberga då?
Eg har mine tvil.

Spalte i Nationen, laurdag 14. juli 2012